آن حضرت در تمام مراحل و ابعاد زندگی فردی و اجتماعی و سیاسی خود هم دارای برنامه کامل و حسابشده بودند و هم از مدیریتی کاملاً شایسته برخوردار. حضرت میفرمایند: «فی کُلِ وَقتِ عَمَل» هر وقتی اقتضای کاری را دارد (حکیمی، ۱۳۸۸: ج ۵ / ۲۹۵). در این بیان کوتاه و پرمعنی امام (ع) مسئله برنامه ریزی در کار را مورد توجه قرار داده است و مردم را به نحوه استفاده صحیح از زمان و وقت جهت انجام کارها راهنمایی فرموده است، زیرا هر بخشی از زمان اختصاص به کار مخصوص به خود را دارد که اگر این امر با برنامه ریزی صحیح و مدیریت لایق انجام گیرد، افراد جامعه از نتیجه مطلوب و مفید آن کار برخوردار خواهند بود (وزارت کار و امور اجتماعی،۱۳۸۱: ۱۰۲).
۲-۱-۷-۲٫ تعهد و مسئولیت پذیری در کار
تعهد و مسئولیت پذیری یکی از مسائل مهم در پیشرفت کارها محسوب میشود زیرا هر کاری که از پشتوانه تعهد افراد برخوردار نباشد بعید است به موفقیت نائل آید. از امام علی (ع) نقل شده است: «کُونُوا بِقَبُولِ العَمَل أَشَدَّ إِهتِماماً بِالعَمَلِ فَاِنَّهُ لایَقِلُّ عَمَلٌ مَعَ التَقوی وَ کَیفَ یَقِلُّ عَمَلٌ بِتَقَبَّلُ» (ورام، ۱۳۶۹: ج ۱/۶۴)؛ کار را بااهمیت بیشتر و با مسئولیت بپذیرید، زیرا هیچ کاری با پرهیزکاری کم نمیشود، پس چگونه با قبول کردن آن کم و کاسته شود.
در این بیان، حضرت به علت تعهد و مسئولیت پذیری اشاره نموده اند که هرگاه کاری و عملی باتقوا همراه باشد از اجر و پاداش آن کاسته نمیگردد، پس قطعاً کار و عملی را هم که مورد پذیرش و با مسئولیت پذیری همگام گردد از اجر و پاداشش کاسته نمیگردد.
در جامع الاحادیث للشیعه آمده است: «کانَ امیرالمؤمنین (ع) یَضمَنُ القَصّار وَ الصّائِغ وَ کُلّ مَن اَخَذَ شَیئاً لِیُصلِحَهُ فَاَفسَده (طباطبایی بروجردی،۱۳۷۰: ج ۱۹/۵۲)؛ امیرالمؤمنین (ع) از لباس شوی و زرگر و از کسانی که کار بر عهده میگرفتند که آن را انجام دهند، ضمانت و تعهد میگرفت تا آن را به خوبی به انجام برساند. در این سخن، حضرت ضمانت و تعهد در کار را به عنوان پشتوانه آن دانسته و خودشان نیز از افرادی که دارای شغل و کاری بودند تعهد و ضمانت میگرفتند تا آنان نسبت به کارشان مسئولیتپذیر باشند و کار مردم را به نحو شایسته و خوب انجام دهند.»
۲-۱-۷-۳٫ داشتن علم و آگاهی در کار
علم و آگاهی نقش مهم و مؤثری در انتخاب شغل مناسب و همچنین پیشرفت در کارها دارد، زیرا هر کاری که بدون علم و آگاهی صورت گیرد، سستبنیان خواهد بود؛ لذا یکى از ملاکها و معیارهاى حضرت على علیهالسلام پیرامون کار و انتخاب شغل آگاهى داشتن و شناخت لازم به کار است؛ زیرا کار توأم با آگاهى در مسیر زندگى و ترقّی افراد نقش مؤثر دارد؛ چنان که ایشان مىفرماید: «العاملُ بِالعِلمِ کالسّائر عَلَی الطَّریقِ الواضِحِ» کسی که با علم و آگاهی عمل کند مانند این است که در راه آشکار و روشنی حرکت می کند (حکیمی، ۱۳۸۰: ج ۵/ ۳۶۲). در این روایت نیز امام (ع) اثر و نتیجه داشتن علم و آگاهی در کار را متذکر گردیده است که چنین کسی راهی واضح و روشن در پیش خواهد داشت و در امور کارهای خود به نتیجه مطلوب و ثمربخش خواهد رسید.
همچنین حضرت على (ع) مىفرماید: «إذا ارتأیْتَ فافعلْ» (شیخالاسلامی، ۱۳۸۵: ج ۲/ ۱۰۴۳)؛ هر گاه نظر و تأمل کردى، عمل کن (یعنى در هر کارى نخست باید فکر کرد؛ آنگاه انجام داد). در جای دیگر میفرمایند: «لاخَیْرَ فی الْعَمَلِ اِلّا مَعَ الْعِلْمِ» (تیتمیآمدی، ۱۳۶۶: ۱۰۴۵)؛ هیچ خیری در کار و عمل نیست، مگر آنکه با علم و آگاهی توأم باشد.
لذا از منظر امام علی (ع)، علم و آگاهی است که باعث به نتیجه رسیدن کارها میباشد، زیرا هر کاری اگر بدون آگاهی انجام گیرد نه تنها بیاثر و قابل بهره گیری نخواهد بود، بلکه هیچ خیری در چنین کارهایی نیست.
۲-۱-۷-۴٫ تناسب کار با شخص
با تحلیل سخنان حضرت در مورد مناسبات مورد نیاز در انجام کار، استنباط میگردد که یکی از مهمترین ملاکهای مدنظر ایشان، تناسب کار با عامل میباشد. ایشان میفرمایند: «فَلاَ تَحْمِلَنَّ عَلَى ظَهْرِکَ فَوْقَ طَاقَتِکَ»؛ بیش از تحمل خود، بار مسئولیت ها بر دوش منه (نامه ۳۱). و همچنین در جای دیگر میفرمایند: «لَقَدْ أَتْلَعُواأَعْنَاقَهُمْ إِلَى أَمْرٍ لَمْ یَکُونُوا أَهْلَهُ فَوُقِصُوا دوُنَهُ»؛ آنان برای کاری که در شأن آن ها نبود سر برافراشتند و بیش از رسیدن به آن سرکوب شدند (همان، خطبه ۲۱۹). و در مورد واگذاری امور به زنان میفرمایند: «وَ لاَ تُمَلِّکِ الْمَرْاءَهَ مِنْ اءَمْرِهَا مَا جَاوَزَ نَفْسَهَا، فَإِنَّ الْمَرْاءَهَ رَیْحَانَهٌ وَ لَیْسَتْ بِقَهْرَمَانَهٍ»؛ کاری که برتر از توانایی زن است به او وامگذار، که زن گل بهاری است نه پهلوانی سخت کوش (همان، نامه ۳۱).
لذا یکی از توصیه های مؤکد حضرت برای بر عهده گرفتن کار این است که باید متناسب با ویژگیهای افراد باشد زیرا در غیر این صورت باعث هلاکت فرد میگردد.
۲-۱-۷-۵٫ داشتن وجدان کار
از جمله امور لازم و ضروری جهت انجام و پیشرفت در کارها داشتن وجدان کاری است، زیرا با بودن آن هر کسی در کار و حرفهاش موفق بوده و آن را خوب و درست به پایان میرساند. داشتن وجدان کاری موجب امنیت و آرامش می شود و صاحب کار نسبت به کارگر و مردم نسبت به صاحب کار اعتماد پیدا میکنند و در اثر آن کارها به نحو شایسته انجام میگردد (وزارت کار و امور اجتماعی،۱۳۸۱: ۱۱۰). حضرت علی (ع) میفرماید: «وَ عَلَیْکَ بِالْصِّدْقِ فی جَمیعِ اُمُورِکَ تَنْجُوا مَعَ الْناجِحینَ غَداً» (محمودی، ج ۱: ۳۴۵)؛ بر تو باد به درستی و صداقت در تمام کارها و امور محوله، زیرا این امر موجب نجات تو خواهد شد.
حضرت در جای دیگر میفرمایند: «لَیْسَ مِنّا مَنْ غَشَّ مُسْلِماً اَوْ ضَرَّهُ اَوْ ما کَرَهُ» (متقیهندی، ۱۳۹۷: ج ۴/ ۶۰)؛ کسی که مسلمانی را فریب دهد یا به او ضرر رساند یا از در مکر و حیله وارد شود از ما نیست. وجدان کاری اقتضا می کند که انسان در هیچ کاری تقلب ننماید و به فرد دیگری ضرر نرساند و از در خدعه و مکر با کسی رفتار نکند، منافع عموم را در نظر بگیرد و تنها به سود شخصی خود فکر نکند.
۲-۱-۷-۶٫ در هنگام کار به یاد خدا بودن
