از نظر برنز، رهبری تحول آفرین عموماً برتر از تبادلی است (استون و همکاران، ۳۵۰:۲۰۰۴). رهبری تحول آفرین با تأکید بر روی نیازها، ارزش ها و روحیات پیروان در ایجاد مسولیت اخلاقی در پیروان تلاش می کند. رهبران تحول آفرین با خلق ایده ها و چشم اندازهای جدید و با ایجاد اعتماد و شور و شوق در میان مدیران و کارکنان در جهت تغییر و تحول در سازمان ها عمل می نمایند و نوید بخش توسعه و بهبود عملکرد سازمان هستند.

۲-۱۰)چالش های پیش روی سازمان‌ها و رهبری تحول آفرین

رهبری تحول آفرین به نوعی رهبری اطلاق می شود که در آن رهبران دارای موهبت الهی هستند و برای پیروان خود انگیزش معنوی و توجه ویژه فراهم و با نفوذ بر قلبشان، آن ها را هدایت می‌کنند. فولمر، گیبز و گلدسمیت اشاره می‌کنند که جهانی شدن‌، مقررات زدایی، تجارت الکترونیک و تغییر سریع تکنولوژیک، شرکت‌ها را مجبور به ارزیابی مجدد روش فعالیت خودشان می‌کند. ناپایداری و پیچیدگی ممکن است قابلیت پیش‌بینی محیط را خیلی پایین آورد و بر نوع رهبری در حال ظهور در سازمان تاثیر بگذارد. در یک محیط ناپایدار، سبک جدید مدیریتی که دارایی های نامشهود را قادر به توسعه و ظرفیت‌های پویا را قادر به فعالیت کند، مهم است.

سازمان‌ها نمی‌توانند چنین ائتلاف مجدد استراتژیک را بدون تأکید بر یک رهبری تحول آفرین خلق نمایند. گیبنز به پیچیدگی و کمیابی محیطی به عنوان عوامل خارجی تاثیر گذار بر شکل رهبری تحول آفرین مورد نیاز، توجه نمود(مطلبی اصل،۱۳۸۶). بعضی از نویسندگان تجاری معتقدند که چالش های شرکت ها در هزاره سوم، این است که چطور سازمان ها رهبری شوند که مولد دانش و پرورش دهنده آن باشند، چطور متکی به قضاوت و غریزه باشند، چطور در یک دنیا با تعداد فزاینده‌ای از شرکت‌ها زندگی کنند.

یک چالش بزرگ برای رهبران تحول آفرین در هزاره سوم، یافتن راه هایی برای تشویق هر یک از کارکنان برای به فعل درآوردن پتانسیل‌های بالقوه آن ها‌ است. یکی دیگر از چالش‌های پیش روی رهبران تحول آفرین، تنوع زیاد نیروی کار است. جوامع سازمانی شامل افرادی از کشورها و فرهنگ‌های گوناگون خواهد بود که ممکن است دارای ساختار ارزش ویژه‌ای باشند. ‌بنابرین‏ رهبران تحول آفرین باید یاد بگیرند که باورها، ارزش‌ها، رفتارها و فعالیت‌های تجاری-رقابتی شرکت‌ها را در نواحی و فرهنگ‌های متنوع شناسایی و ارزیابی کنند و نسبت به رشد و توسعه آن گام بردارند.

چالش دیگر پیش روی رهبران تحول آفرین این است که چطور هنجارهای ارزشی را برای هدایت فعالیت های شرکت و رفتار افراد تلقین کنند.

پاوار و ایستمن پذیرش رهبری تحول آفرین را به عنوان یک عامل مهم تسهیل کننده ظهور رهبری تحول آفرین مورد توجه قرار داده‌اند. آن ها پذیرش سازمانی رهبری تحول آفرین را حدی تعریف کرده‌اند که یک سازمان به وظایف رهبری تحول آفرین نظیر بیان چشم انداز ، تزریق ارزش‌ها و ایدئولوژی جدید و پیوند دادن علائق فردی و جمعی پاسخ می‌دهد یا به آن ها کمک می‌کند. ‌بنابرین‏ ناپایداری محیط خارجی ممکن است به پذیرش رهبری تحول آفرین از طرف اعضای سازمان تاثیر بگذارد. زمانی که محیط خارجی ناپایدار و آینده سازمان در خطر است، اعضای سازمان ممکن است به آسانی تلاش یک رهبر تحول آفرین را از طریق معرفی تغییرات عمده برای انسجام مجدد شرکت قبول کنند. یک رهبر تحول آفرینی مؤثر باید بداند که رسیدن به موفقیت از طریق همکاری اعضای تیم امکان پذیر است.

۲-۱۱)مزایای رهبری تحول آفرین در سازمان

از مقایسه فعالیت های رهبران تحول آفرین و سنتی در می یابیم با وجود تغییر و تحولات و ناپایداری ها و عدم اطمینان محیطی که بر سازمان ها تاثیر گذارند، نیاز به رهبران تحول آفرین است تا شاهد افزایش عملکرد در سازمان ها باشیم. رهبری تحول آفرین می کوشد تا با ایجاد فرصت های خوب جهت بهبود عملکرد سازمان های امروزی که قادر به توقف روند سرعت تغییرات نیستند در جهت پیش‌بینی تغییرات محیطی عمل کند. سازمان ها برای موفقیت نیازمند رهبران تحول آفرین هستند تا انگیزه تحول را ایجاد و با سرمایه گذاری مداوم در توسعه کارکنان، چشم اندازی مطلوب پیش روی افراد در جهت رسیدن به آرمان های مطلوب ترسیم نمایند.

رهبری تحول آفرین ممکن است به چندین شکل باشد . برنز دو نوع رهبری تحول آفرین را شناسایی ‌کرده‌است: اصلاح طلب و تکامل گرا . «اصلاح طلب روی اجزا کار می‌کند در حالی که تکامل گرا بر روی کل، کار می‌کند. اصلاح طلب در جستجوی اصلاحات هماهنگ با روندهای موجود و سازگار با اصول و تئوری‌های متداول است‌. تکامل گرا به دنبال تعیین مسیر ، جلوگیری یا نقض تئوری‌ها و تغییر اصول است. رهبران تحول آفرین یک چشم انداز سازمانی پویا خلق می‌کنند که اغلب یک دگرگونی در ارزش‌های فرهنگی برای انعکاس نوآوری بیشتر را ضروری می‌سازد. رهبری تحول آفرین همچنین به دنبال برقراری یک رابطه بین علائق فردی و جمعی است تا به زیردستان اجازه کار کردن برای اهداف متعالی را بدهد(مطلبی اصل،۱۳۸۶).

رهبران تحول آفرین به چند دلیل مؤثر هستند :

آن ها قادرند هم پیروان خود را متحد کنند و هم اهداف و باورهای پیروان را تغییر دهند. رهبران تحول آفرین تصویری از یک چشم انداز آینده را به پیروان خود ارائه می‌کنند. از آنجا که چنین رهبرانی قادرند یک چشم انداز روشن و مورد نیاز را شکل دهند ، احتمالا قادر به برانگیختن کارکنان برای مشارکت در آن چشم انداز هم هستند. رهبران تحول آفرین زیردستان را برای انجام کار بیش از حد انتظار بر می‌انگیزانند.

‌بر اساس نظر پاوار و ایستمن، اثربخشی یک رهبر تحول آفرین نتیجه سه عامل است ؛ موقعیت نسبی سازمان در پیوستار پذیرش سازمانی(پذیرش تغییر)، درجه تطبیق فرایند تحول آفرینی لازم برای موفقیت سازمان و فرایند رهبری تحول آفرینی که در سازمان در حال اجراست و قابلیت‌های رهبران تحول آفرین برای اجرای فرایند مناسب تحول‌آفرینی. انعطاف پذیری این اطمینان را می‌دهد که سازمان ظرفیت فعالیت پویا یا پاسخ سریع به شرایط رقابتی در حال تغییر را دارد و ‌بنابرین‏ یک مزیت رقابتی ایجاد کرده یا مزیت رقابتی موجود را حفظ می‌کند. یک رهبر تحول آفرین ، تغییر را در کل سازمان القا کرده و چشم اندازی هم برای مدیران و هم کارکنان خلق می‌کند(مطلبی اصل، ۱۳۸۶).

۲-۱۲)مؤلفه های رهبری تحول آفرین

رهبری تحول آفرین برای عملی شدن به چهار مؤلفه یا عامل که به عنوان عناصر تشکیل دهنده این نظریه نیز شناخته شده اند نیاز دارد. آولیو و دیگران ۴ رفتار اصلی که رهبری تحول آفرین را تشکیل می‌دهند به شرح زیر بیان می دارند:

نفوذ آرمانی^[۵۴] (ویژگی­های آرمانی – رفتارهای آرمانی) :

1. عدم اظهار ناتوانی خود.

تجدید جسمی

تعریف مفهومی

منظور از این شخص رفتاری در تحقیق حاضر آن دسته از رفتارهای فرد می‌باشد که در ارتباط با اختصاص زمانی مشخص به استراحت ( و خواب ) در حد کافی، به منظور تجدید قوای فیزیکی و آمادگی برای کار و فعالیت بیشتر است.(رضایی زاده ، ۱۳۸۵، ص ۶۵)

تعریف عملیاتی

این شاخص در پژوهش حاضر شامل رفتارهای زیر است:

1. 1. اختصاص زمانی مشخص و در حد کافی به استراحت ( و خواب ) در شب از طریق تنظیم چرخه ی خواب و بیداری خود؛

1. استراحت و تجدید قوای فیزیکی در حد کافی در طول روز.

۴-۲-۲ مفهوم مدیریت برخود از دیدگاه اندیشمندان مدیریت

صاحب نظران مختلف در زمینه ی تعریف مدیریت بر خود چها رویکرد را مورد توجه قرار داده‌اند.

۱-۴-۲-۲رویکرد برون گرایی ( رفتار گرایی )

برخی اندیشمندان همچون لوتانز، استیرز، رابینز، داگلاس، جوکیوس، اسکلندر وایروین، بین و کاسکیو، تحت عناوینی همچون خود مدیریتی رفتاری و کنترل رفتار خود، بر رفتار تمرکز کرده و با ارائه استراتژی ها و راه کارهای مختلفی، در صدد کنترل و اعمال تغییرات در رفتار خود در راستای اهداف مورد نظر می‌باشند. از دیدگاه این دسته از صاحب نظران، مدیریت بر خود به معنای کنترل رفتار خود و ایجاد تغییر در آن است.

1. 1. مدیریت رفتار خود ( کنترل خود ) به مفهوم تنظیم تعمدی محر کات، فرآیندهای پنهانی ( شناختی ) و عواقب پاسخ توسط مدیر برای نیل به نتایج رفتاری از پیش تعیین شده می‌باشد.

1. 1. خود مدیریتی رفتاری عبارت است از فرایند تعدیل رفتار خود از طریق نشانه های مدیریتی سیستماتیک، فرآیندهای شناختی و پیامدهای اقتضایی. به بیان دیگر، خود مدیریتی رفتاری یک رویکرد برای یاد گیری و تغییر رفتار است که بر خود فرد تأکید دارد که از خلاقیت و ابتکار خود برای کنترل فرایند تغییر استفاده نماید. در اینجا تأکید بر رفتار است نه نگرش ها، ارزش ها یا شخصیت. در خود مدیریتی رفتاری تأکید ویژه ای بر فرآیندهای شناختی – متأثر از تئوری یادگیری اجتماعی – وجود دارد.

1. 1. خود رهبری مجموعه ای از فرایند هاست که از طریق آن افراد رفتار خود را کنترل می‌کنند.

1. 1. مدیریت بر خود به معنای استفاده از مفاهیم یادگیری به منظور مدیریت رفتار خود درراستای کاهش نیاز به کنترل مدیریتی می‌باشد. مدیریت بر خود مستلزم مهارت یافتن – به طور حساب شده – در محرکات، فرآیندهای درونی و پاسخ ها برای دست یابی به نتایج رفتاری شخصی می‌باشد. فرآیندهای اساسی شامل مشاهده ی رفتار خود، مقایسه ی رفتار با استاندارد – می‌باشد.

1. 1. کنترل رفتار خود، مستلزم انتظار مثبت از خود می‌باشد.

1. 1. مدیریت بر خود به مفهوم برنامه ریزی، سامان دهی، هدایت و کنترل تلاش ها و منابع خود می‌باشد. استفاده مؤثر از زمان – برای پرداختن به پروژه ها بر اساس اولویت بندی و فعالیت های مدیریتی – در راستای مدیریت برخود از اهمیت ویژه ای برخوردار است. یعنی چنانچه یک مدیر اجرایی اهمیت وظایف خود را ارزیابی کرده و فعالیت های خود را بر این اساس طبقه بندی نموده و کارهای روزانه ی خود را بر این مبنا چک کند او مدیریت بر خود را توسعه و بهبود بخشیده است.

1. مدیریت برخود شامل چگونگی تعیین اهداف خویش، تخصیص زمان، نظارت بر پیشرفت خود و چگونگی ارتباط با دیگران می‌باشد. به منظور کاربرد این امور در سطح وسیع تر مدیر باید خود مدیریتی را در متن وسیع تر یک برنامه ی زندگی ببیند. این برنامه ی زندگی شبیه طرح کسب و کار برای یک شرکت است زیرا با اهداف ( رسالت ) شروع شده و مسیری را به سوی تحقق این اهداف تعیین می‌کند.

مدیریت برخود علاوه بر تهیه ی برنامه ی زندگی مستلزم (( خود آگاهی )) – شناخت سبک مورد علاقه ی خود و نقاط قوت و ضعف خود – از طریق خود ارزیابی و همچنین ((مدیریت زمان )) از طریق تعیین اولویت های کاری و همچنین پرداختن به اولویت های دشوار – کارهای سختی که مدیران از آن فراری هستند – از طریق ایجاد اولویت و تهیه ی یک چهارچوب عملکرد و همچنین (( مدیریت رئیس خود)) – از طریق کسب دانش ‌در مورد سبک ها، برنامه های کاری و ارتباطات – می‌باشد.

1. مدیریت برخود رویکردی نو برای حفاظت از رفتارهای جدیداًَ آموخته شده می‌باشد هر چند که ابتدا در زمینه ی رفتارهای آموخته شده توسعه داده شد.(رضایی ، ۱۳۸۵، ص ۵۰-۵۲)

۲-۴-۲-۲رویکرد درون گرایی ( ابعاد نامشهود )

برخی اندیشمندان همچون دین تی، رابینز، گردن، بنیس، ریگل، جکسون، و اسلوکم بر ابعاد نامشهود انسان – همچون احساسات و ارزش ها – تمرکز کرده‌اند. این دسته از صاحب نظران تحت عناوینی همچون مدیریت برخود و خود رهبری مباحث خویش را ارائه نموده اند. بر اساس این رویکرد، مدیریت بر خود به معنای شناخت و استفاده مؤثر از ابعاد نامشهود خود به منظور تحقق اهداف می‌باشد.

1. توانایی‌ها شخصی مدیران شامل توانایی شناختی – کسب مقادیر زیاد اطلاعات و تفکر ‌در مورد موضوعات – توانایی رشد – توانایی فهم احساسات و ارزش های خود و استفاده ی مؤثر از احساسات خود به منظور مدیریت برخود و دیگران – توانایی بهبود – توانایی فهم محدودیت های خود – ایجاد بازخورد و ایجاد چالش های جدید یادگیری و بهبود – می‌باشد.

لذا مدیریت بر خود در حوزه ی توانایی رشد بوده و مستلزم استفاده ی مؤثر از احساسات خود می‌باشد.

1. خود مدیریتی یکی از ابعاد پنج گانه ی هوش عاطفی بوده و به معنای (( توانایی مدیریت احساسات و محرکات خود می‌باشد.

هوش عاطفی به معنای طبقه بندی مهارت های غیر شناختی و توانایی هایی است که بر توانایی شخصی در سازگاری در تقاضاها و فشارهای محیط تأثیر دارد.

سایر ابعاد هوش عاطفی عبارتند از:

1. 1. خود آگاهی: توانایی شناخت احساسات خود؛

1. 1. خود انگیزشی: توانایی پافشاری کردن در برابر موانع و شکست ها؛

1. 1. انتقال فکر، تلقین: توانایی درک چگونگی احساس دیگران؛

1. 1. مهارت های اجتماعی: توانایی ادره ی احساسات دیگران.

1. 1. خود رهبری نفوذی است که مابر خود اعمال می‌کنیم تا به خود انگیزشی و خود هدایتی که برای عملکرد بدان نیاز داریم برسیم.

1. 1. شایستگی مدیریت برخود شامل صداقت و هدایت اخلاقی، محرک و انگیزه ی شخصی، ایجاد تعادل در تقاضاهای کار و زندگی و خود اگاهی و بهبود می‌باشد.

1. 1. مدیریت بر خود به معنای توانایی شناخت خود و استفاده از مهارت های خود در چهارچوب محدودیت های نقاط قوت و ضعف خود می‌باشد.

1. مدیریت برهود به معنای تعیین اهداف شخصی، پاداش به خود و نظارت بر نتایج عملکرد خود می‌باشد.(رضایی ، ۱۳۸۵، ص ۵۲-۵۴)

۳-۴-۲-۲رویکرد برون گرا – درون گرا

حسن زمان قبض به عنوان شرط وجود عیب و نقص در کالا این است که اگر بعد از زمان مذبور کالاهای مشابهی وارد بازار گردندکه دارای ایمنی بیشتری می‌باشند ، صرفاً ‌به این دلیل که کالای بعدی دارای ایمنی بیشتری می‌باشد، نمی توان گفت که کالای سابق معیوب و ناقص بوده است ؛

اشکال وارده بر زمان قبض به عنوان شرط وجود عیب و نقص در کالا این است که عیوب بعدی کالاهای با دوام را بعد از تحویل و به محض آن ، به عهده خریدار و متضرر می‌گذارد . برای مثال ، اتومبیلی را فرض کنید که شخصی ا ز شرکت سازنده آن خریداری ‌کرده‌است . اگر اتومبیل مذبور درزمان تحویل سالم بوده ، اما بلافاصله یک هفته بعد از آن معیوب گردد ؛ آیا وجدان حقوقی تحمیل مسئولیت ناشی از آن را بر خریدار خواهد پذیرفت؟

با وجود این نکته که ، هرخریداری از چنین کالائی حداقل انتظاری که دارد این است که اتومبیل مذبور دریک مدت متعارف بدون عیب و نقص کار کند . ‌بنابرین‏ به نظر می‌رسد که قانون‌گذار باید در این خصوص بین کالاهای مختلف تفاوت قائل شود وبرای هرکدام زمان عاری از عیب و نقص خاصی را درنظر بگیرد؛ موضوعی که می‌تواند از طریق مجمع اصناف بر آن عینیت بخشید.

نکته دیگر در این خصوص مربوط به ضمانت هائی است که تولید کنندگان و فروشندگان درخصوص کالاهای خود به عمل می آورند . یعنی اشخاص مذکور برای جلب مشتری به هنگام فروش کالای خود اقدام به ضمانت های چندساله از کالای خود می نمایند به نظر می‌رسد که بتوان درصورت وجود چنین ضمانت هایی ، مسئولیت عیب و نقص حادث در مدت این ضمانت نامه هارا بر عهده تولید کننده و فروشنده ضامن گذاشت و این گونه عیوب را نیز درحکم عیوب موجود در قبل از قبض فرض کرد و جبران زیان های ناشی از اینگونه عیوب را نیز بر تولید کننده و فروشنده ضامن تحمیل کرد.

مبحث سوم : انواع عیب و نقص موجود در کالا

عیب و نقص در کالا ازجهات مختلف دارای انواع متفاوت است . برای مثال ، از جهت پنهانی یا آشکار بودن به عیب و نقص پنهان و آشکار تقسیم می‌گردند . البته همان‌ طور که در بیان عیب و نقص موجد مسئولیت بیان گردید ، مسئولیت زمانی ایجاد خواهد شد که عیب و نقص به صورت پنهانی باشد. درغیر اینصورت ، ایجاد شدن ضرر برای تولید کننده و فروشنده مسئولیتی به بار نخواهد آورد ، اما عیب و نقص موجود درکالا گاهی ناشی از مراحل تولید کالاهاست و گاهی ، ناشی از عدم ارائه اطلاعات و اخطارات مناسب دررابطه با استعمال کالا می‌باشد .

گفتار اول : عیب در طراحی کالا

اگر به دقت در روند تولید یک کالا از ابتدا تا انتهای آن نظر بیفکنیم ؛ شاید بتوان گفت که اولین مرحله درتولید هرکالا ، مرحله طراحی آن کالا می‌باشد . برای مثال ، آنتی بیوتیکی را درنظر بگیرید که داروسازی می‌خواهد آن را بسازد . اولین کاری که سازنده این آنتی بیوتیک بدان مبادرت می ورزد ، این است که ببیند داروی مذبور دراثر ترکیب چه عناصری به دست می‌آید و بعد از به دست آوردن ترکیب مذبور مبادرت به تولید داروی مذبور می کند. حال ، امکان دارد که سازنده در استفاده و استعمال ترکیب مذبور مرتکب خطا و لغزش گردد، درچنین صورتی ، مسلماًً داروی مذبور برای اهداف مورد نظر متناسب نخواهد بود و چه بسا که استعمال آن موجب ورود خسارت و صدمه جسمانی به مصرف کننده نیز بشود .

‌بنابرین‏ ، درصورتی که کالا در مرحله طراحی آن به صورت معیوب طراحی گردد ، این نوع عیب در واقع عیب در طراحی کالا می‌باشد. طراحی معیوب کالا می‌تواند در تمامی کالاها مصداق داشته باشد. برای مثال ، ممکن است که طراحی یک اتومبیل طوری باشد که به هنگام رانندگی با سرعت زیاد ، ترمزهای آن کارنکند و یا سازنده کشتی به علت استعمال غلط مواد به کار گرفته شده دربدنه کشتی باعث گردد که کشتی در آب فرو رود ویا سازنده اتوی برقی آن راطوری طراحی کرده باشد که برق را به بدنه خود انتقال دهد و موجب برق گرفتگی گردد.

عیب در طراحی را درارائه برخی از خدمات نیز می توان مشاهده کرد . برای مثال ، یک مهندس معمار ممکن است که طرح خود را طوری طراحی کرده باشد که موجب خسارت گردد .مثلاً برای نردبان ورودی استخر موجود درحیاط درب ایمنی در نظر نگرفته باشد و ‌بنابرین‏ استخر از نظر طراحی معیوب شناخته شود . خصیصه بارز و متمایز کننده چنین عیوبی از عیب های دیگر این است که در صورت وجود عیب درطراحی ، کلیه کالاهای ساخته شده بر مبنای آن طرح معیوب خواهند بود .

‌بنابرین‏ ، عیب در طراحی کالا آنچنان عیبی است که نه دریک نمونه از کالا، بلکه در تمامی کالاهای تولید شده به همان طرح وجود دارد.^[۴۱]

بدیهی است که اگر کالا به صورت غلط طراحی شده باشد، ایمنی مورد نظر را نخواهد داشت . فلذا ، امکان ایجادضرر در چنین حالتی وجود نخواهد داشت . پس اگر سازنده کالائی به استعمال مواد نامرغوب درساخت کالا مبادرت ورزد ؛ کالای وی از نظر طراحی معیوب خواهد بود . البته لازم نیست که سازنده از بهترین نوع مواد در ساخت کالا استفاده نماید. بلکه کافی است در ساخت آن از موادی استفاده نماید که به طور متعارف برای مصرف کننده آن خطرناک نباشد

بند اول: اثبات عیب در طراحی کالا

در کامن لا ، با آنکه مسئولیت محض تولید کنندگان را پذیرفته اند ، لیکن اگر خواهان، مدعی عیبی در طراحی کالا است ، باید آن را ثابت کند . به بیانی دیگر ادعای عیب طراحی کالا را بر بنیاد تقصیر رسیدگی می‌کنند . به همین دلیل در دعوائی بر شرکت فولکس واگن، خواهان نتوانست تقصیر خوانده را در طراحی جایگاه موتور اتومبیل اثبات کند ؛ خواهان مدعی بود که وجود موتور در جلوی اتومبیل می‌تواند از شدت تصادف بکاهد . به عکس ، دعاوی را نیز می توان در امریکا یافت که مسئولیت محض را در عیب طراحی اجرا کرده‌اند.

تولید کننده وظیفه ای ندارد که طراحی کالایش را با آخرین و پیشترفته ترین طرح های ایمنی ، مطابق سازد . اما ضروری است که نوع کالایش از دیدگاه عرف خطرناک و معیوب نباشد . این که تولید کننده بعدها طراحی کالا را خود عوض کرده تا آن را ایمن سازد ، دلیلی خوب برای معیوب بودن طراحی قبلی نیست .

همچنین خواهان باید ثابت کند که طراحی کالا به شکلی دیگر نه تنها ایمن تر بوده بلکه عملی هم بوده است. بدین سان خواهان در ادعای خود شکست خورده بود وقتی بر شرکت سازنده هواپیما برای جبران خسارت از مرگ دو نفر در حادثه ‌هواپیمایی طرح دعوا کرده بود . خواهان بر آن بود که حادثه به دلیل یخ زدگی کاربوراتور اتفاق افتاده و اگر موتور هواپیما به جای آنکه کاربوراتوری باشد، انژکتوری بود حادثه پیش نمی آمد ولی دادگاه آن را با ضابطه هزینه و سود ، عملی و شدنی نشمرد.

۲- ۲۰- مدل تحلیلی پژوهش

ناسازگاری(تعارض)

مؤلفه‌

شاخص

متغیرها ی تعدیل گر

متغیر وابسته

مفهوم

صمیمیت

واکنش

متغیر های مستقل

روابط بین فردی

استرس زندگی دانشجویی

ناکامی ها

تعارض ها

فشار ها

تغییرات

قیود شخصی

علائم فیزیولوژیک

جنسیت

مقطع تحصیلی

وضعیت تاهل

وضعیت تأهل

هیجانات

رفتارها

ارزیابی شناختی

های جسمانی نشانه

اضطراب

افسردگی

سلامت روان

بدکارکردی اجتماعی

فصل سوم:

روش تحقیق

مقدمه

برخی را عقیده بر این است که علم همان روش است. در هر حال می توان به خوبی پذیرفت که هیچ علمی فاقد روش نیست و دستاورد های هرتحقیق علمی به همان نسبت حائز اهمیت اند که با روش هایی درست اخذ شده باشند. در واقع چهارچوب اصلی هر پژوهش بر پایه روش آن بنا می شود. اینکه محقق نحوه کار خود را چگونه تنظیم کند که با کمترین موانع و مشکلات و از طرف دیگر بیشترین سودآوری را در جمع‌ آوری اطلاعات داشته باشد، و نیز تا حد امکان در وقت خود صرفه جویی کند، همگی از اصول مورد نیاز در روش تحقیق می‌باشند.

فصل حاضر به نحوه انجام پژوهش و چگونگی جمع‌ آوری اطلاعات، روایی و پایایی ابزار سنجش، جامعه آماری، حجم نمونه، روش نمونه گیری و تجزیه و تحلیل اطلاعات پرداخته است.

۳- ۱- روش اجرای تحقیق

این پژوهش، به روش توصیفی از نوع علی مقایسه ای انجام گرفته است ، چون پژوهشگر به دنبال مشخص کردن تاثیر روابط بین فردی و استرس زندگی دانشجویی بر سلامت روان می‌باشد . در مطالعات علی مقایسه ای ، متغیر مستقل یا علت ، دستکاری نمی شود زیرا قبلاً اتفاق افتاده است . متغیر مستقل در مطالعات تطبیقی ، متغیر هایی هستند که نمی توان آن را دستکاری کرد . در این نوع تحقیق گروه ها بر حسب یک متغیر وابسته با هم مقایسه می‌شوند . این گروه ها قبل از اینکه مطالعه آغاز شود از لحاظ یک متغیر با هم تفاوت دارند ، در هر حالت تفاوت بین گروه ها ( متغیر مستقل ) نباید و نمی تواند توسط محقق تعیین ( کنترل ) شود ( خاکی ، ۱۳۸۷ ) .

۳- ۲- جامعه آماری

جامعه ی آماری در این پژوهش، کلیه دانشجویان ساکن در خوابگاه های مستقر در دانشگاه شهید باهنر کرمان می‌باشند ، که با توجه به آمار به دست آمده از امور خوابگاه های دانشگاه شهید باهنر ، در مجموع ۳۸۴۴ نفر دانشجوی مجرد و متأهل در خوابگاه های مجردی و متأهلی مستقر در دانشگاه ، اسکان دارند که جزئیات این تعداد در جدول ذیل ، ذکر شده است .

۲۰۰۸ نفر

دختر مجرد

۱۷۴۰ نفر

پسر مجرد

۹۶ زوج

زوج متأهل

۳- ۳- نمونه و روش نمونه گیری

نمونه بخشی از جامعه است که معرف و نماینده آن باشد و محقق در انتخاب هر گروه نمونه مایل است ، بخشی از جامعه را به منظور پژوهش برگزیند ، که همه ویژگی های جامعه را که از لحاظ پژوهش مهم است ، به تناسب دارا باشد (هومن ، ۱۳۷۳ ) . در این پژوهش با توجه به نوع خوابگاه ها از لحاظ وضعیت تأهل ، که شامل خوابگاه های مجردین و متأهلین می‌باشد ، از روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای استفاده شد و حجم نمونه برای هر طبقه بر اساس جنسیت و وضعیت تأهل متناسب با حجم جامعه تعیین شد .

n = =350 d= 0/05 , 1/96 , N= 3844

۳- ۴- انواع متغیر ها

متغیر مستقل: استرس زندگی دانشجویی ، روابط بین فردی

متغیر وابسته : سلامت روان

متغیر تعدیل گر:جنسیت ، وضعیت تاهل ، مقطع تحصیلی

۳- ۵- داده های مورد نیاز

داده های مورد نیاز از طریق پاسخ دانشجویان متاهل و مجرد ( دختر ، پسر ) ساکن در خوابگاه های مستقر در دانشگاه شهید باهنر به وسیله پرسشنامه های روابط بین فردی ، استرس زندگی دانشجویی (SSI ) و سلامت روان ( GHQ-28 ) به دست آمده است .

۳- ۶- شیوه گرد آوری داده ها

برای جمع‌ آوری اطّلاعات ، پس از گرفتن آمار و مجوز لازم از امور خوابگاه های دانشگاه شهید باهنر کرمان ، به مدت سه شب و در زمان استراحت دانشجویان به خوابگاه های مجردین ( دختر و پسر ) و متاهلین مستقر در دانشگاه شهید باهنر مراجعه شد و با در اختیار قرار دادن زمان مناسب و کافی ،پرسش نامه های مذبور را به طور همزمان و با روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای ( با تخصیص مناسب هر خوابگاه ) در اختیار دانشجویان ساکن قرار داده شد و از آنجا که هیچ اجباری برای پر کردن پرسشنامه‌ها وجود نداشت ، هر فرد داوطلبانه پرسش نامه پر ‌کرده‌است . ۳۸۰ پرسشنامه در بین دانشجویان پخش شد که از این تعداد، ۳۰ پرسشنامه به دلایلی همچون ناقص پر کردن و عدم تحویل به محقق کنار گذاشته شد.

۳- ۷- ابزار گرد آوری داده ها

۳-۷- ۱- پرسشنامه ی سلامت عمومی۲۸ سوالی(GHQ -28) ^[۹۲]

پرسشنامه ی سلامت عمومی، شناخته شده ترین ابزار غربالگری در روانپزشکی) هندرسون ^[۹۳]،۱۹۹۰؛ به نقل از اوتادی، ۱۳۸۰) است که برای شناسایی افراد با تشخیص بیماری روانی به کار می رود. پرسشنامه ی سلامت عمومی، ناراحتی هایی با طول مدت کمتر از دو هفته را شناسایی می‌کند و نسبت به بیماری های گذرا ، که ممکن است بدون درمان شفا یابند حساس است. نسخه ی ارائه شده در این پژوهش، ۲۸ سوالی می‌باشد. نمره ی بالا در این آزمون، بیانگر وجود بیماری و نمره ی پایین ، بیانگر عدم بیماری و یا داشتن سلامت عمومی است (کاویانی، موسوی و محیط، ۱۳۸۰٫( این پرسشنامه ، از ۴ خرده مقیاس نشانه های جسمانی، اضطراب، بدکارکردی اجتماعی و افسردگی تشکیل شده است . نظام نمره گذاری این پرسشنامه، بر اساس مقیاس لیکرت می‌باشد که به هر یک از موقعیت های چهار گانه ، نمره ی ( ۰-۱-۲-۳ ) داده می شود ( گلدبرگ و هیلیر^[۹۴] ،۱۹۷۹) . چیونگ و اسپیرز ^[۹۵])۱۹۹۴ ) ، ضریب پایایی پرسشنامه ی سلامت عمومی به روش باز آزمایی را ۴۷/۰ گزارش ‌کرده‌است که در سطح ۰۵/۰ >P عادی، معنی دار است. علاوه بر این، ضریب آلفا برای کل مقیاس ، برابر۸۸/۰و برای خرده مقیاس های نشانه های جسمانی، اضطراب، بدکارکردی اجتماعی و افسردگی به ترتیب۶۶/۰ ، ۷۲/۰، ۷۹/۰و ۸۵/۰ گزارش شده است. پژوهشگران، اعتبار پرسشنامه ی سلامت عمومی را بارها مورد تأیید قرار دادند و گلدبرگ و هیلیر(۱۹۷۹ ) ، اعتبار این پرسشنامه را۸۹/۰گزارش ‌کرده‌است . همچنین پایایی از راه همسانی درونی ( ضریب آلفای کرونباخ ) برای مقیاس کلی در این پژوهش ۸۳/ ۰گزارش می شود .

نظریه راجرز^[۹۴]

راجرز به ‌عنوان یک روانشناس انسانگرا در نظام شخصیتی خود به وجود یک انگیزش و یا یک نیاز اساسی یعنی صیانت ، فعلیت و اعتلای تمامی جنبه‌های شخصیت در انسان اعتقاد دارد . بنا به نظریه راجرز انسان مسئول رشد استعدادهای خویش می‌باشد و برای شخصیت سالم ، زمان حال و چگونگی ادراک آن بیش از گذشته اهمیت دارد . راجرز از انسان سالم به ‌عنوان انسان با کنش کامل یعنی انسانی که از تمامی توانایی ها و استعدادهایش بهره می‌گیرد یاد می‌کند .ویژگیهایی که را جرز برای شخص سالم بیان می‌کنند عبارتند از : پذیرش احساسات ، عزت نفس ، ارتباط خوب با دیگران ، زندگی کامل در زمان حال ، ادامه یاد گیری چگونه آموختن ذهن باز داشتن به افکار خود ،توانایی تصمیم گیری مستقل و خلاقیت ( شعاری نژاد،۱۳۸۰).

نظریه فروم^[۹۵]

اریک فروم شخصیت انسان را بیشتر محصول فرهنگ می‌داند و به اعتقاد وی سلامت روان بسته ‌به این است که جامعه تاچه اندازه ای نیازهای اساسی فرد را برآورده می‌کند نه اینکه فرد تا چه اندازه ای خودش را با جامعه سازگار می‌کند . جامعه سالم مردمان سالم و جامعه بیمار مردمان بیمار تحویل می‌دهد .فروم (۱۹۶۸) معتقد است که انسان دارای سلامت روان کسی است که عمیقاً عشق می ورزد، ‌آفرینش‌گر است، قدرت تعقل و خرد را در خویش کاملاً پرورانیده است. خودش و جهان را به شکل عمیقی ادراک می‌کند، احساس درست جامعه سازگار می‌کند . جامعه سالم مردمان سالم و جامعه بیمار مردمان بیمار تحویل می‌دهد .فروم (۱۹۶۸) معتقد است که انسان دارای سلامت روان کسی است که عمیقاً عشق می ورزد، ‌آفرینش‌گر است، قدرت تعقل و خرد را در خویش کاملاً پرورانیده است. خودش و جهان را به شکل عمیقی ادراک می‌کند، احساس درست پایدار دارد، با جهان در پیوند است و در آن ریشه و اصالت دارد و حاکم بر سرنوشت خویش است. فروم انسان سالم را دارای جهت گیری بارور می‌داند، یعنی آن نوع جهت گیری که در آن خود قادر است تمام استعدادهای بالقوه و قدرت‌های خویش را به کار گیرد.( شعاری نژاد، ۱۳۸۰).

نظریه اریکسون^[۹۶]

به نظر اریکسون سلامتی در کمال است که گاه به صورت تمامیت ، وحدت و یا کمال «خود»تعریف شده است . بنظر اریکسون فرد سالم از خصایص زیر برخوردار است :- اعتماد به خویشتن و اعتماد به دیگران- توانایی کنترل خویش و احساس و اینکه می‌تواند خود را کنترل کند- توانایی پذیرش مسئولیت- شایستگی و مهارت- داشت هویت واحد و روشن- توانایی برقراری روابط صمیمانه با دیگران- توانایی راهنمایی دیگران به خلاق بودن- پذیرفتن خود به ‌عنوان یک شخص واحد آنچنان که هست . (شعاری نژاد،۱۳۸۰).

اصول سلامت روانی

۱-احترام فرد به شخصیت خود ودیگران ۲-شناختن محوددیت ها درخود ودیگران ۳-دانستن این حقیقت که رفتار انسان معلول عواملی است ۴-آشنایی به اینکه رفتارفرد تابع تمامیت وجوداوست۵-شناسایی احتیاجات ‌و محرک هایی که سبب ایجادرفتار واعمال انسان می شود است.

۱-احترام شخص به خود ودیگران:یکی از شرایط سلامت روانی احترام شخص به ‌خود است وازعلایم غیرعادی بودن تنفرازخود٬اصول سلامت روانی مبتنی ‌بر تقویت است نه تخریب شخصیت، حس حقارت اساس اغلب اختلالات رفتاری است پس ‌بر اساس اصول سلامت روانی باید نسبت به دیگران اغماض وبردباری داشت وبه جای تنبیه،تشویق را پیشه کرد وخلاصه آنکه برای شخصیت فرد احترام قائل شد.هرتجربه ای که احساس ایمنی واحترام به خود ‌را تقویت نماید سبب پیشرفت وسازش بیشتری در شخص است.

۲-شناخت محدودیت ها: خیلی از جوانها نه تنها نواقص خود را نمی پذیرند بلکه با آن به جنگ ‌و ستیز می پردازند وبه جای استفاده از استعدادهاومنابع دیگر خود سعی دارند انجام آنچه برایشان میسرنیست به عهده گیرند.مثلا”به عوض به کاربردن استعدادهای روانی اجتماعی خودسعی دارند که حتما”ورزشکار شوند.درصورتی که این امکان برایشان موجودنیست اگرچه جدیت برای رسیدن به هدف امری است شایان به تحسین ولی سعی بیهوده به منظوردستیابی به مقصودی که امکانات جسمی وروانی برای آن نیست رقت انگیز ‌و ناپسند است.هرکس با توجه به استعدادهای خود باید ازخودش انتظار داشته باشد.در واقع این نوعی روبروشدن مستقیم فرد با واقعیات زندگی است .کشمکش ‌و خصومت با واقعیات اغلب سبب بروزاختلال روانی می شود.

انگیز ‌و ناپسند است.هرکس با توجه به استعدادهای خود باید ازخودش انتظار داشته باشد.در واقع این نوعی روبروشدن مستقیم فرد با واقعیات زندگی است .کشمکش ‌و خصومت با واقعیات اغلب سبب بروزاختلال روانی می شود.

۳-پی بردن به علل رفتار:هرمعلولی علتی دارد وازدید روانشناسان معلولات روانی نیز حاصل علتی است.پس روانشناسان چون می دانند رفتار بشر معلول علل بخصوصی است،برای رفتارهایی که داردسرزنش نمی کنند به همان دلیل که پزشک بیماری را که مبتلا به سرطان باشدشماتت نمی کند ‌و درصدددرمان آن است واولین قدم برای ازبین بردن اضطراب وتشویش ناشی از به وجود آمدن بیماری روانی یافتن علت آن است.

۴-رفتارتابع تمامیت فرد است:رفتارموجود بشر تابع تمامیت وجود اوست بدین معنی که روان تابع تن است وهر فرد انسانی براثر ارتباط خصوصیات روانی وجسمی موجود دست به عمل می زند.هیچ رفتاری جداگانه و در خلاء انجام نمی گیردوهیچ عملی مستقل است از سایر اعمال وخصوصیات موجودبروز نمی کند.مثلا”معلوم شده است که یکی ازدلایل زخم معده ناراحتی های روانی است یا شخص که از موهبت سلامت جسمانی برخوردار نیست اغلب کج خو وعصبانی واحساساتی می‌باشد.

۵-احتیاجات اولیه: سلامت روانی مستلزم دانستن وارزش دادن با احتیاجات اولیه ی افرادبشر است.برخی احتیاجات جسمانی است مثلا” احتیاج به غذا وآب ،وگروهی از آن ها روانی می‌باشد مثل احتیاج به پیشرفت.بشر دائما” تحت تاثیر این نیازهاست.‌بنابرین‏ زندگی او هیچوقت درحال سکون مطلق نیست.شخصی که این اصول را فهمیده وبپذیرد مسلماً” واقع بینانه با مشکلات زندگی مقابله کرده وبا وجود موانع دلسرد نمی شود(شاملو،۱۳۸۲).

شاخص های سلامت روان

شاخص های سلامت روانی شامل سه حوزه است:۱- رفاه عاطفی:مانند درجه رضایت از زندگی ،شادی وآرامش.۲- سلامت روانی:مانند درجه پذیرش خود،رشدشخصی شامل کسب تجربه های جدید وپذیرابودن آن،خوش بینی ،امیدواری،داشتن هدف درزندگی،کنترل محیط شخصی،معنویت وروابط مثبت.۳- رفاه اجتماعی:شامل پذیرش اجتماعی واحساس شخصی خودارزشی ومفیدبودن برای جامعه(کیس^[۹۷]، ۱۹۹۸).

ملاک های سلامت روانی ازدیدگاه اسلام