۲-۱٫ حقوق غیرمالی کودک بر ولی، در مراحل مختلف و روش های آن در فقه امامیه و حقوق موضوعه ایران
از آنجا که خانواده محبوبترین بنیاد اجتماعی است و پدر و مادر بر اساس پیوند ازدواج در کنار هم، کانون پرمهر و محبت خانواده را تشکیل میدهند و کودک محصول این پیوند مقدس میباشد، لذا بر این مبنا ابتدا به حقوق غیرمالی کودک بر ولی در فقه امامیه و حقوق موضوعه در قبل ازولادت و آنگاه در صفحات بعدی نسبت به همین موضوع در ایام ولادت و بعداز ولادت به ترتیب به ذکر آن پرداخته خواهد شد.
۲-۱-۱٫ حقوق غیرمالی کودک بر ولی، قبل از ولادت در فقه امامیه و موضوعه
کودک عطیه الهی است که در بستر لطف و فضل خداوندی خیل کثیری را برای پدر و مادر به ارمغان میآورد و آن ها را امانت الهی میگرداند، و بدینوسیله حقوقی را بر گردان آن ها مینهند که یکی از این حقوق، حقوق غیرمالی کودک بر ولی میباشد که در مباحث ذیل به آن پرداخته شده است:
۲-۱-۱-۱٫ حقوق غیرمالی کودک بر ولی، قبل از ولادت در فقه امامیه
یکی از اولین حقوق غیرمالی کودک بر ولی، حق داشتن والدین شایسته میباشد که از نظر اسلام، حکمت تشریع ازدواج و تأکید برآن به عنوان یک سنت در پاسخگویی به نیاز فطری انسان به زندگی در کنار زوج و همچنین بقای نسل نهفته است.چنان که قرآن کریم میفرماید: «یا ایها الناس اتقوا ربکم الذی خلقکم من نفس واحده و خلق منهما زوجها و بث منهما رجالاً کثیراً و نساء… ».[۴۸] بنابرین اولین وظیفه زن و مرد برای تولد یک فرزند، رعایت حق آن فرزند در داشتن والدین شایسته است که در نخستین گام با ازدواج قانونی و شرعی صورت میگیرد و در کانون مقدسی بنام خانواده تجلی مییابد. تولد فرزند خارج از این دایره، اولین تعدی به حقوق کودک است که اسلام از آن نهی کردهاست.کودکی که خود را محصول پیوندی بیهویت و غیرمقدس میداند در آینده دچار اختلالهای عاطفی و رفتاری فراوان خواهد شد. بسیاری از کودکان بزهکار، نابهنجاری عاطفی و رفتاری خود را از این مسئله به ارث بردهاند.[۴۹]
و نوع دوم حقوق کودک در ایام قبل از ولادت از این نوع، حق برخورداری از والدین سالم از لحاظ جسمانی و روانی میباشد.بخشی از سلامت جسمی و روانی کودک مربوط به پدر و مادر است و به دوره قبل از ولادت مربوط میشود که از طریق وراثت به فرزند منتقل میشود.هم چنان که نقصها و ضعفها و برخی از بیماریها و خصلتهای منفی میتوانند از طریق وراثت به فرزند انتقال یابند. البته غیر از وراثت، عوامل دیگری نیز در جسم و روان و رفتار و اخلاق کودک تأثیر میگذارند. اما وراثت عامل بسیار تعیین کنندهای به شمار میرود. اسلام توصیه میکند که به هنگام ازدواج، هریک از زوجین در صفات و خصوصیات روحی و جسمی طرف مقابل دقت کند تا محصول زندگی مشترک، فرزندی سالم باشد. اگر بیتوجهی به این امر منجر به تولد فرزندی معلول، عقب مانده و ناتوان گردد، مطمئناً پدران و مادران مسئول و مؤاخذ خواهند بود و این موضوع اقدامی در جهت عدم رعایت حقوق کودک است. در روایات، توصیه های فراوانی در جهت رعایت این حق کودک وارد گردیده است. پیامبر اکرم(ص) فرمودند:«تخیروالنطفکم»؛ جایگاه مناسب برای نطفههای خود برگزینید و نیز فرمودند: «تزوجوافی الحجز الصالح فان العرق دساس؛ از خانواده شایسته همسر گزینید، زیرا ریشهها سرایت کننده است.[۵۰]
و نوع سوم از حقوق غیر مالی کودک در این ایام برخورداری از حق تمتع و استیفاء میباشد. اگرچه در کتب روایی و فقهی عنوان «اهلیت تمتع» به چشم نمیخورد، اما در این کتابها مصادیق بهرهمندی از حقوق مدنی کاملاً بیان شدهاند در ارتباط با جنین نیز آن دسته از حقوقی که از آن بهرهمند میشود، بیان گردیده است. فقهای اسلامی در کتابهای خود بخشهایی را به بررسی حقوقی جنین اختصاص دادهاند. از جمله حقوقی که به تصریح فقها جنین از آن ها بهرهمند میشود؛ برخورداری از وصیت، حق ارث بردن، نفقه و اقرار برای حمل میباشد. اهلیت بر دونوع است: الف- تمتع ب- اهلیت استیفاء.وقتی انسان در دوران کودکی، اهلیت استیفاء ندارد به طریق اولی در دوران جنین این اهلیت برایش وجود نخواهد داشت. البته استیفای حقوق جنین توسط ولی قهری یا وصی یا قیم که اداره اموال جنین برعهده آن ها است میتوانند انجام گیرد. اما اهلیت تمتع که صلاحیت شخصی برای دارا شدن حق است؛[۵۱] از آنجا که اهلیت تمتع مترادف با شخصیت حقوقی میباشد پس دارای نوعی شخصیت حقوقی است و میتواند صاحب حق شود، هرچند که این شخصیت به نسبت آنکه نمیتواند دارای تکلیف باشد، ناقص است.شخصیت حقوقی جنین متزلزل است و هنگامی مستقر میشود که جنین زنده بدنیا آید، هرچند که فوراً بعد از تولد بمیرد. البته اکثر حقوقی که جنین از آن ها متمتع میشود مانند ارث و نفقه و ولایت پدر و جدپدری همه به اعتبار نسب مشروع است و اینگونه حقوق برای جنینی که دارای نسب نامشروع است وجود ندارد.[۵۲]
و نوع چهارم از حقوق کودک در ایام قبل از ولادت حق داشتن والدین مسئولیتپذیر در فرزندآوری و فرزندپروری میباشد. زن و مرد باید آمادگی لازم برای پذیرش مسئولیت فرزندآوری و فرزندپروری را داشته باشند و این آمادگی هم باید از نظر روحی حاصل شود و هم از نظر جسمی.با عنایت به این مسئولیت است که امام سجاد(ع) در رساله حقوق خود میفرماید: «و اما حق ولدک فتعلم انه منک و مضاف الیک فی عاجل الدنیا بخیره و بشره؛ حق فرزندت (برتو) این است که بدانی او از تو به وجود آمده است و در نیک و بد زندگی وابسته توست»[۵۳]در آیه ۷۴ سوره فرقان مؤمنان اینگونه توصیف شدهاند: «ربنا هب لنا من ازواجنا و زریاتنا قره اعین…» پروردگارا، به ما از همسران و فرزندانمان آن ده، که مایه روشنی چشمانمان باشد…).[۵۴]
و بالاخره نوع پنجم این نوع حقوق کودک در قبل از ولادت برخورداری از حق حیات میباشد. از دیدگاه اسلام، جنین از زمان انعقاد نطفه از اهلیت تمتع برخوردار است. و اصلیترین حق، حق حیات محسوب میشود و با توجه به این امر است که در حقوق اسلام، برای صدمه وارد کردن به جنین در مراحل مختلف رشد، مجازاتهایی درنظر گرفته شده است.[۵۵]
۲-۱-۱-۲٫ حقوق غیرمالی کودک بر ولی، قبل از ولادت در حقوق موضوعه
