عنوان صفحه

شکل شماره ۱) نمای شماتیک مدل اعتقاد بهداشتی

۱۲

فصل اول

مقدمه و کلیات

فصل اول

کلیات

۱-۱) مقدمه

کودکان امروز منابع انسانی ارزشمند و سرمایه های آینده جامعه هستند و روش پرورش دادن امروز آن ها کیفیت منابع انسانی آینده را تامین خواهد کرد و مادران به عنوان گروه هدف برای آموزش، به منظور پرورش کودکان سالم و تندرست بسیار با اهمیت هستند. یکی از شاخص‌های مهم توسعه و سلامت در کشورها میزان مرگ و میرکودکان کمتر از پنج سال می‌باشد(۱). در کشورهای در حال توسعه همه ساله بیش از ۱۰میلیون کودک قبل از رسیدن به پنجمین سالروز تولد خود می‌میرند. هفت مورد از هر ده مرگ کودک به دلیل عفونت‌های حاد تنفسی(اغلب پنومونی)، اسهال، سرخک، مالاریا، سوءتغذیه و در اکثر موارد ترکیبی از این حالات می‌باشد. نتایج حاصل از آنالیز بار کلی بیمارها نشان می‌دهد که در سال ۲۰۲۰ نیز علل ذکر شده مهمترین علل مرگ در کودکان باقی خواهد ماند مگر آنکه تلاش قابل توجهی برای کنترل آن ها انجام شود(۲). علل مهم مرگ و میر در کشورهای در حال توسعه تقریبا همه قابل پیشگیری هستند (۳) و تلاش برای ارتقاء سلامت، کاهش مرگ و میر و عوارض بیماری‌ها و معلولیت‌های کودکان از جنبه‌های مختلف سلامتی، اجتماعی، روانی و اقتصادی، بسیار ارزشمند است (۴). بر این اساس یکی از اهداف توسعه هزاره سوم، کاهش مرگ و میر کودکان کمتر از پنج سال به میزان دو سوم از سال ۱۹۹۰ تا ۲۰۱۵ در نظر گرفته شد، که کشورهای در حال توسعه بایستی مداخلات لازم را جهت ارتقاء سلامت کودکان به کار گیرند(۵). یکی از تعهدات کشور جمهوری اسلامی ایران در صحنه بین‌المللی نیز کاهش میزان مرگ و میر کودکان کمتر از پنج سال تا سال ۲۰۱۵ به دو سوم میزان آن در سال ۱۹۹۰ می‌باشد و اهداف کشوری تعیین شده برای آن، کاهش میزان مرگ و میر نوزادان به کمتر از ۱۷ در هزار تولد زنده و کاهش میزان مرگ و میر کودکان یک تا پنجاه و نه ماهه به کمتر از ۱۰ در هزار تولد زنده است(۴). میزان مرگ و میر کودکان کمتر از پنج سال کشور ما کاهش یافته است اما همچنان نسبت به کشورهای در حال توسعه بالاتر است. بالا بردن آگاهی والدین نسبت به علایم و نشانه های بیماری‌ها بخصوص بیماری‌های تنفسی و گوارشی در کاهش این میزان کمک کننده است(۱). همه روزه میلیون ها پدر و مادر کودکان بیمار خود را که احتمال مرگ در آن ها وجود دارد به مراکز بهداشتی یا مراکز درمانی می‌برند که در بعضی از کشورها سه مورد از هر چهار کودک بیمار به علت یکی از پنج بیماری ذکر شده می‌باشد، بسیاری از این کودکان بیمار دارای علایم و نشانه هایی هستند(۲). بعضی از این علایم، نشانه های خطر می‌باشند. امروزه نقش آموزش در بالا بردن سطح سلامت جامعه مورد تأکید قرارگرفته است و بی اطلاعی و عدم مراقبت و توجه والدین به بهداشت کودکان عامل مؤثری در نارسایی جسمانی و روانی کودک می‌باشد، با آموزش صحیح مادران می توان آن ها را قادر ساخت که کودکان خود را در مقابل بسیاری از بیماری‌ها و عوارض آن مصون داشته و به استناد نقش آموزشی خود، مردم را در جهت رفتار مناسب کمک نمایند(۳). سازمان ملل متحد استراتژی تحت عنوان مانا (مراقبت‌های ادغام یافته ناخوشی‌های اطفال) تدوین نموده که اهداف مورد نظرآن کاهش مرگ، کاهش دفعات و شدت بیماری و ناتوانی و بهبود رشد و تکامل کودک می‌باشد. مراقبت‌های ادغام یافته به معنی تشخیص بیماری با بهره گرفتن از نشانه های بالینی ساده و درمان تجربی است. نحوه برخورد با کودک بیمار مطابق با این استراتژی تنها در شرایطی مفید و مؤثر است که خانواده ها کودک بیمار خود را در زمان مناسب نزد پرسنل آموزش دیده بیاورند در غیراین صورت احتمال مرگ کودک در اثر بیماری زیاد است. ‌بنابرین‏ آموزش به خانواده ها ‌در مورد این که چه زمانی کودک بیمار خود را جهت مراقبت بیاورند بخش مهمی از این استراتژی می‌باشد(۲). پس یکی از راه های رسیدن ‌به این اهداف، آموزش صحیح مادران ‌در مورد تشخیص و مراجعه به موقع به پزشک (مراکزبهداشتی ودرمانی) در زمان وقوع نشانه های خطر در کودکان است که می‌تواند از عوارض بیماری‌ها، مرگ و هزینه های گزاف پیشگیری نماید.

۱-۲) نشانه های خطر

علایمی در کودک که بیان کننده احتمال وجود یک مشکل جدی در وی می‌باشد را نشانه خطر می‌نامند(۲). در استراتژی مانا کودکان کمتر از پنج سال را در دو گروه سنی کمتر از دو ماه و دو ماهه تاپنج ساله در نظر می‌گیرند.

نشانه های خطر در کودک کمتر از دو ماه شامل:

• • کاهش قدرت مکیدن

• • تشنج

• • استفراغ مکرر

• • تنفس تند

• • توکشیده شدن قفسه سینه

• • ناله کردن

• • پرش پره‌های بینی

• • کاهش سطح هوشیاری

• • بیقراری و تحریک پذیری

• • تحرک کمتر از معمول و بی‌حالی

• • برآمدگی ملاج

• • درجه حرارت بالا(بیشتر از ۳۷)

• • درجه حرارت پایین(کمتر از ۳۶)

• • خون در مدفوع

• • رنگ پریدگی شدید

• • سیانوز

• زردی ۲۴ساعت اول(۲).

نشانه های ‌خطر در کودک دو ماهه تا پنج ساله شامل :

• • قادر به نوشیدن وخوردن نباشد

• • استفراغ هر چیزی که می‌خورد

• • خواب آلودگی غیرعادی یا عدم هوشیاری

• • تنفس تند یا صدادار

• • تشنج

• • ورم کردن

• خون در مدفوع(۲).

پنج نشانه اصلی در کودکان کمتر از پنج سال شامل :

• • سرفه یا تنفس مشکل(تنفس تند،تنفس صدادار)

• • اسهال

• • ناراحتی گوش

• • گلودرد

• تب(۲).

علل اصلی مرگ و میرکودکان کمتر از پنج سال عفونت‌های حاد تنفسی و اسهال می‌باشدکه این بیماری‌ها دارای علایم و نشانه هایی هستند و برخی از این علایم، نشانه خطر در کودک می‌باشدکه اگر اقدامات لازم در موردآنها صورت نگیرد عوارض جبران ناپذیر و حتی مرگ را برای کودک در پی خواهند داشت و همچنین هزینه های درمانی سنگینی را به جامعه تحمیل خواهد کرد.

مطالعات داخلی:

فرهاد نیلی(۱۳۷۵) در پژوهشی با عنوان«رشد اقتصادی، توزیع درآمدورفاه اجتماعی در سال‎های۷۲-۶۱»با بهره گرفتن از یک مدل پروبیت^[۲] اقدام به تخمین میزان احتمال ابتلاء به فقر به تفکیک در جوامع شهری و روستایی کرده‎است. وی نتیجه گرفته است که چهار عامل: وضعیت جمعیتی خانوار، وضعیت اشتغال خانوار، سرمایه انسانی و سرمایه‎های فیزیکی خانوار بیشترین تأثیر را بر فقر خانوارها دارند. این چهار عامل مجموعاً قریب ۹۰ درصد از فقر موجود این خانوارها را توضیح می‎دهد.

مهدی کرباسیان (۱۳۷۵) در مقاله «نقش تأمین اجتماعی در فقرزدایی» به توضیح استراتژیهای تامین اجتماعی پرداخته است.وپس از آن با تشریح چرخه فقر، نقش نهادهای حمایتی بالاخص سازمان تأمین اجتماعی را در کاهش یا رفع فقر مورد تجزیه و تحلیل قرار داده‎است. وی نتیجه گرفته‎است که تأمین اجتماعی نمی‎تواند بر پایه منابع زوال‎پذیر و ناپایدار استوار گردد. و بالا بردن سطح زندگی و رفع فقر و محرومیت هنگامی معنی‎دار خواهد بود که به اتکاء کار و فعالیت خلاق افراد جامعه صورت گیرد .

جمشید پژویان (۱۳۷۹) در مقاله «نقش نظام تأمین اجتماعی در کاهش فقر» وظایف نظام‎های بیمه‎ای و حمایتی درصد فقر بین گروه‎های مختلف (کارفرمایان، کارکنان مستقل، کارکنان بخش دولتی، کارکنان بخش خصوصی، بیکار و کارکنان فصلی، بازنشستگان، بیمه‎شدگان، غیربیمه‎شدگان و سرپرست زنان جامعه شهری و روستایی) را محاسبه نموده‎است. وی علاوه بر این درصدجمعیت فقیر و خط فقر سرانه سالیانه برای شهر و روستا را نیز برای سال‎های ۷۷-۶۹ محاسبه ‌کرده‌است.

با توجه به بررسی های انجام شده در خصوص تامین اجتماعی می توان به موارد زیر اشاره کرد :

حیدری در ‌فصل‌نامه پژوهشی تامین اجتماعی (۱۳۸۸) در پژوهشی با عنوان تحلیلی کلی بر سیر تطور ساختاری تامین اجتماعی در ایران و تبیین عوامل مساعد و نامساعد توسعه آن به بررسی کالبد شکافی مشکلات و مسائل مبتلا به سازمان تأمین اجتماعی، ابعاد ساختاری و تشکیلاتی، و بررسی میزان و کیفیت تأثیر مؤلفه های کلان اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و… بر ساختار و تشکیلات متولی امر تأمین اجتماعی در کشور پرداخته و سپس با بهره گیری از نتایج تحلیل کلیِ سیر تطور ساختاری تأمین اجتماعی در ایران، فهرستی از عوامل مساعد و نامساعد توسعه تأمین اجتماعی در کشور احصا و به طور مختصر آثار آن ها بر ابعاد ساختاری و تشکیلاتی تأمین اجتماعی و جایگاهشان آن در ساختار کلان مدیریت کشور ارائه می کند .

ابوطالبی ( ۱۳۸۷ ) در پژوهش با عنوان نقش تامین اجتماعی در اقتصاد ایران ‌به این نتیجه رسید که تامین اجتماعی در اقتصاد یک جامعه اثراتی دارد که عبارتند از اثرات ضد تورمی کاهش تقاضا و مصرف و افزایش سرمایه گذاری. یکی از مسایلی که در رابطه با مؤسسات بیمه گر مطرح است چگونگی استفاده از ذخایر و حق بیمه دریافتی از افراد است که باید با توجه به تعهدات خود در راه های مختلف سرمایه گذاری کنند. سازمان تامین اجتماعی ایران از حق بیمه دریافتی در راه های مختلف از جمله خرید و فروش اوراق قرضه دولتی سرمایه گذاری در خانه سازی و … استفاده می‌کند. از جمله مشکلات تعمیم بیمه های اجتماعی در ایران، گرانی حق بیمه افرادی که می خواهند بیمه شوند: مشکلات اخذ حق بیمه از کسانی که دارای مشاغل آزاد می‌باشند و مشکلات مربوط به تامین مزایای موجود در قانون مثل استفاده بیمه شده ها از خدمات درمانی و …. است.

همچنین نظرات مختلفی ‌در مورد عدالت که یکی از اهداف اصلی تامین اجتماعی است عنوان شده که از آن جمله می توان به موارد زیر اشاره کرد :

فردریک هایک (۱۸۹۹-۱۹۹۲)اقتصاددان سیاسی اتریشی الاصل که بیشترعمرش را در انگلستان سپری کرد ازمدافعان جدی آزادی خواهی واختیارگرایی به ویژه ‌در زمینه اقتصادبازارآزادسرمایه داری است.اگرآزادی خواهی نوزیک رالیبرالیسم متکی برحقوق طبیعی تفسیرکنیم ،اختیارگرایی هایک ،لیبرالیسم متکی بر حکومت قانون(the rule of law) است.آرای او درباره عدالت اجتماعی ‌در جلد دوم کتاب قانون،قانونگذاری وآزادی ،که باعنوان سراب عدالت اجتماعی نیز شناخته می شود بیش از آثاردیگر اوقابل ردیابی است.البته هایک نظریه مدونی درباره عدالت اجتماعی ندارد و مباحث او بیشترناظر به رد نظریه پردازی عدالت اجتماعی است . ( واعظی ، ۱۳۸۸ )

اهمیت افلاطون در عدالت پژوهی از آن روست که مهمترین اثر وی ، کتاب جمهوری ، نخستین و مبسوط ترین تک نگاشت درباره عدالت است که تا کنون نوشته شده است . هدف ظاهری وابتدایی این کتاب مطرح کردن تعریف عدالت است و به نظر می‌رسد که بحث آن در فضای عدالت فردی باقی می ماند؛ اما در ادامه بحث افلاطون مقوله عدالت را در مقیاس گسترده آن یعنی در ظرف جامعه و دولت بررسی می‌کند.

افلاطون تحلیل نهایی خویش را از عدالت در کتاب چهارم جمهوری بیان می‌کند . او در آغاز این کتاب یادآوری می‌کند که جامعه آرمانی از هر حیث خوب است و چنین جامعه ای باید دارای چهارخصلت باشد؛یعنی دانا ، شجاع ، خویشتن دار و عادل باشد. در الگوی پیشنهادی افلاطون برای جامعه آرمانی که در رأس آن طبقه پاس داران(guardians) شامل فیلسوفان و حکیمان تربیت شده خاص قراردارند و در طبقه دیگر سپاهیان و جنگاوران و طبقه آخرپیشه وران و کشاورزان قراردارند هر چهارخصلت پیشین وجود دارد. عدالت در نظر افلاطون زمانی برقرار است که در جامعه هر کس تنها به یک کار مشغول باشد؛ کاری که با طبیعت و استعدادش سازگار است.

اهمیت خصلت عدالت به معنا آن است که سبب پیدایش سه خصلت دیگر است و تا وقتی که خود پابرجاست آن سه را بر پامی دارد. پس در ظرف اجتماع ،اگر هر طبقه اجتماعی به کاری بپردازد که استعداد آن را دارد و برای آن ساخته شده است ، یعنی سپاهیان ‌در کار جنگ ، پیشه وران و کشاورزان در کار تولید و پاس داران و فیلسوفان که دانایان جامعه اند در کار حکمرانی باشند ، چنین جامعه ای عادلانه خواهد بود و در صورت برهم خوردن این توازن و بهم آمیختگی این طبقات سه گانه و مشغول شدن طبقه ای به کاری که برای آن ساخته نشده است بیدادگری مستقر خواهد شد و خصایص دیگر جامعه مطلوب نیز رخت برخواهدبست.

نکته بسیارمهم در نظرات افلاطون آن است که حقیقت عدالت فقط در امر شکلی و قالبی یعنی نظم اجتماعی برخاسته از اینکه هر فرد یا طبقه کار مناسب و فراخور خویش را انجام دهد به دست نمی آید بلکه عدالت مانند زیبایی ، خیر و خوبی معنایی است که باید تشخیص داده شود و کسانی که آن را درک می‌کنند محقق و اجرایش کنند. به بیان دیگر محتوای عدالت امری واقعی و از حقایق عالم است و مانند سایر امور واقعی و حقایق ، نمی توان درباره آن ها به گمان و حدس بسنده کرد و اگر کسانی باشند که توان دسترسی و درک آن حقیقت را داشته باشند سزاوار زمامداری اند. ( همان )

آزادبخت (۱۳۹۰) در پژوهشی به بررسی رابطه بین طرحواره ناسازگار و رضایت مندی زناشویی در زنان متاهل شهرستان ساری پرداخت گروه نمونه شامل ۲۰۱ نفر از زنان متاهل بود که به شیوه تصادفی چند مرحله ای از میان زنان شاغل ادارات و سازمان های تحت پوشش بیمه تامین اجتماعی ساری انتخاب شدند. نتایج این تحقیقات نشان داد که بین طرحواره های ناسازگار و رضایت زناشویی رابطه منفی معنی دار وجود دارد و طرحواره های ناسازگار می‌تواند عدم رضایت زناشویی را پیش‌بینی نماید. هم چنین از بین ۵ طرحواره ناسازگار حوزه اول (بریدگی وطرد) رابطه منفی و معنی داری با رضایت زناشویی زنان متاهل دارد و سایر خرده ها رابطه معنی داری با رضایت زناشویی ندارند .

جمع بندی و نتیجه گیری

در جمع بندی مبانی نظری و پژوهشی می توان گفت افسردگی پس از زایمان ابعاد متفاوتی دارد و علاوه بر این ابعاد عوامل مختلفی می‌تواند بر آن تاثیر بگذارد از جمله این عوامل می توان سبک های دلبستگی و طرحواره های ناسازگار اشاره کرد. در عین حال این موضوع نیز امر پذیرفته شده است طرحواره ها با حوادث منفی و فشارهای روانی زندگی تعامل دارند و به طور خلاصه می توان گفت که طرحواره های ناسازگار به دلیل مشکلاتی که در شیوه های برقراری ارتباط و صمیمیت بین فردی و شناخت های افراد نسبت به یکدیگرایجاد می‌کنند می‌توانند به عنوان یک عامل مهم در افسردگی پس از زایمان محسوب شوند. از طرفی ارتباط سالم و مثبت ضمن حفظ استقلال فردی سلامت، شادابی بهترین ها را برای طرفین به همراه دارد. روان شناسان نشان دادند انسان هایی که ارتباط سالم و درستی با دیگران دارند و نسبت به آن هایی که دارای این توانایی نیستند، مشکلات عاطفی کمتری دارند.

فصل سوم:

روش شناسی

۳-۱ مقدمه

در این فصل به معرفی طرح تحقیق، جامعه آماری، نمونه و روش نمونه گیری ابزار پژوهش و توضیحات لازم ‌در مورد مقیاس های افسردگی پس از زایمان، سبک دلبستگی ، طرحواره های ناسازگاری و روایی و پایایی این مقیاس ها پرداختند و در پایان نیز به شیوه ی اجرا و روش های آماری مورد استفاده برای تجزیه و تحلیل فرض ها و سوالات پژوهش می پردازیم.

۳-۲ طرح کلی پژوهش

طرح تحقیق توصیفی است و روش انجام گرداوری داده ها در قالب طرح همبستگی است. طرح کلی پژوهش تبیین پیش‌بینی کننده های افسردگی پس از زایمان بر اساس سبک های دلبستگی و طرحواره های ناسازگار زنان است.

۳-۳ جامعه آماری

جامعه آماری تحقیق بنا به ملاک های ارائه شده درDSM برای تشخیص اختلال افسردگی پس از زایمان وجود غم و اندوه ملاک مهم است ‌بنابرین‏ شامل کلیه مادرانی است که حداکثر یک ماه از زایمان آنان گذشته باشد. با توجه انجام این پژوهش در محدوده زمانی بهار و تابستان ۱۳۹۴ محقق با مراجعه به بیمارستان هایی که محل مراجعه زنان می‌باشد، بیمارستان های حافظ و زینبیه ، مادر و کودک و اردیبهشت شهر شیراز نمونه گیری به عمل آمد.

۳-۴ نمونه آماری و روش نمونه گیری

از انجایی که نوع زایمان ،‌ تعداد زایمان های قبلی و بیماری‌های روانی مادر با افسردگی پس از زایمان در ارتباط است در انجام نمونه گیری ‌به این عوامل توجه شد. لذا مادرانی در این نمونه شرکت داده شدند که زایمان اولی به شیوه سزارین و بدون سابقه بیماری روانی باشند. با توجه ‌به این که انتخاب تصادفی به علت پرکندگی جامعه مشکل بود روش نمونه گیری در دسترس استفاده شد، جهت کفایت نمونه ، تعداد ۲۰۰ نفر مورد سنجش قرار گرفتند.

معیارهای ورود به مطالعه

1. 1. زنان زایمان کرده با حداکثر ‌یک‌ماه از زایمان گذشته باشد.

1. 1. بارداری اول

1. 1. عدم وجود افسردگی قبلی

1. عدم مصرف هر نوع داروی اختلال روانی

۳-۵ ابزار جمع‌ آوری اطلاعات

ابزارهایی که در این پژوهش مورد مطالعه قرار گرفته است شامل پرسش نامه افسردگی پس از زایمان ادینبورگ و پرسش نامه سبک های دلبستگی هازن و شیور، پرسش نامه طرحواره های ناسازگار یانگ می‌باشد.

الف) پرسش نامه افسردگی پس از زایمان ادینبورگ

مقیاس افسردگی پس از زایمان ادینبورگ در ارتباط با خلق افسرده ، اضطراب ، احساس گناه و افکار خودکشی است و توسط کاکس و همکاران (۱۹۸۷) تنظیم شده و بارها به منظور تحقیق روی تشخیص افسردگی پس از زایمان مورد استفاده قرار گرفته است(دنیس،۲۰۰۴). پایایی این پرسش نامه به روش دونیمه کردن ۸۸% و به روش ضریب آلفای استاندارد ۸۷% گزارش شده، اعتبار آن نیز توسط کاکس و همکاران ۸۶% گزارش شده است(کاکس و همکاران ،۱۹۸۷، به نقل از برکتین و همکاران، ۲۰۰۹). درایران نمازی(۱۹۹۳) اعتباراین پرسش نامه را ۷۳% و ۶۳% گزارش کرده‌اند(نمازی ،۱۹۹۳). این مقیاس دارای ۱۰پرسش ۴ گزینه ای است. که حداقل نمره آن، صفر و حداکثر ۳۰ می‌باشد. هر سوال، امتیازی بین صفر تا ۳ ‌بر اساس شدت علایم به خود اختصاص می‌دهد. نمره ی پایین تر، نشان دهنده ی وضعیت بهتر فرد و نمره بالای۱۲، وجود احتمالی اختلال افسردگی را نشان می‌دهد. این ابزار، پرسش نامه معتبری برای سنجش افسردگی پس از زایمان است(ابرهارد گران،۲۰۰۱). و پذیرش آن توسط مادران ۱۰۰درصد گزارش شده است(پنتو،۲۰۰۸). روایی این پرسش نامه در مطالعه ی منتظری در ایران تأیید شده است(منتظری،۲۰۰۷). روایی فرم های مصاحبه توسط تعدادی از اعضای هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی مشهد روایی محتوا شد. پایایی پرسش نامه ی ادینبورگ با روش سنجش ثبات درونی (آلفای کرونباخ)۹۲a-. تأیید و پایایی سایر فرم مصاحبه از طریق آزمون مجدد، ۹۰درصد به دست آمد. که به صورت مقیاس لیکرتی تدوین شده است و بر جنبه‌های ذهنی افسردگی بویژه ناتوانی در لذت بردن تأکید دارد. فرم های مصاحبه شامل اطلاعات فردی، خانوادگی، مامایی، زایمان، بعد از زایمان و نوزاد بود.

ب) پرسش نامه دلبستگی بزرگسالان(AAS)

این ابزار دارای ۱۵سوال است و توسط هازن و شیور (۱۹۸۷) ارائه شده است و توسط اساتید دانشگاه اصفهان به فارسی ترجمه و آماده اجرا شده است. این پرسش نامه در یک مقیاس لیکرتی (۵درجه ای) درجه بندی گردید که هرگز نمره صفر و به تقریبا همیشه نمره چهار تعلق می‌گیرد. از آزمودنی خواسته شد تا گزینه هایی را انتخاب کنند که سبک مشخص آن ها را در روابط نزدیک بهتر توصیف می‌کند. نمرات خرده مقیاس های دلبستگی توسط میانگین پنج سوال هر خرده مقیاس به دست می‌آید. پنج ماده پرسش نامه مربوط به سبک دلبستگی ناایمن، اضطرابی/ دوسوگرا می‌باشد. پس از تکمیل پرسش نامه و نمره گذاری آن خرده مقیاس که آزمودنی نمره ی بالاتری در آن کسب نموده است به عنوان سبک دلبستگی فرد لحاظ می شود. تحلیل عاملی پرسش نامه هازن و شیور(۱۹۸۷) توسط کالیز ورید(۱۹۹۰) به استخراج سه عامل عمده منجر شد که توسط پژوهشگران به عنوان ظرفیت پیوستن به روابط نزدیک و صمیمی تفسیر می شود.

پایایی و روایی پرسش نامه دلبستگی بزرگسالان

۳-۸-۲- الگوی لیتوین و استرینگر^[۴۸]: آن ها فرهنگ سازمانی را با ۹ ویژگی توصیف می نمایند، این شاخص‌ها عبارت اند از:‌ استانداردها، مسئولیت ها، تشویق و ترغیب، ریسک پذیری، حمایت، تضاد، صمیمیت و گرمی، ساختار و هویت (مرتضوی، ۱۳۷۳).

۴-۸-۲- الگوی ادگارشاین: ‌شاین (۱۹۹۴) ابعاد زیر را برای فرهنگ سازمانی بر می­شمرد: تصور اساسی از ماهیت انسانی، ماهیت طرز تلقی در سازمان، انسجام و پراکندگی، ارزش‌ها در سازمان، روابط سازمان با محیطش، ماهیت فعالیت­های سازمان (به نقل از گودرزی و گمینیان، ۱۳۸۱).

۵-۸-۲- الگوی کرت لوین^[۴۹]: طی بررسی که توسط کرت لوین انجام شده با تمرکز بر شیوه یا سبک مدیریت، چنین نتیجه گیری نموده است که یک فضای انسان مدارانه منجر به سطح بالایی از عملکرد و رضایتمندی خواهد بود. شاخص هایی که کرت لوین در مطالعه خود مورد بررسی قرار داده عبارتند از: فرایندهای رهبری، انگیزشی، ارتباطات، تصمیم گیری، هدف گذاری، تعامل، کنترل (به نقل از اطیابی، ۱۳۸۴).

۶-۸-۲- الگوی پیترز و واترمن^[۵۰]:‌ آن ها در سازمان­ های مورد مطالعه، شاخص­ های زیر را ارائه نموده اند که به اجمال بدان پرداخته می‌شود (به نقل از اطیابی، ۱۳۸۴).

• • التزام به عمل: در سازمان­ های موفق، نوعی تعصب به عمل وجود دارد. سازمان­هایی که از تصمیم‌گیری سریع برخوردار بوده و به عمل ارزش می نهادند نسبت به سازمان­ های دیگر موفق تر بودند.

• • بها دادن به ارباب رجوع و مشتری: در سازمان­ های موفق، ارباب رجوع و مشتری منبع اطلاعات ‌در مورد محصولات و خدمات جاری و منشأ ایده های نو برای محصولات وخدمات آینده هستند و تأکید بر مشتری و برآورده کردن نیازها و کسب خشنودی او تضمینی برای عملکرد موفق سازمان است.

• • خودگردانی و کارآفرینی: در سازمان­ های موفق، فضایی از تشویق و ترغیب فعالیت­های پیشقدمانه و خلاق وجود دارد.

• • بهره ­وری از طریق نیروی انسانی: آن ها سازمان­ های موفق را سازمان­هایی می­دانند که به نیروی انسانی به عنوان ارزشمندترین دارایی خود توجه کرده و فرصت های رشد و تعالی را برای کارکنان فراهم آورده اند.

• • تبحر و چیرگی در مدیریت: در سازمان‌ها و مؤسسات بزرگ، گرایش به سمت مدیرانی است که در زمینه ­های خاصی نظیر امور مالی و یا سایر جنبه­ های مدیریت مهارت بیشتری نسبت به زمینه ­های تخصصی خود دارند.

• • اقدام به امور مرتبط با تجربه و مهارت: به عقیده آن ها تنوع طلبی در مؤسسات موفق رد شده و ارزش فرهنگی رایج در این سازمان ها، عدم دخالت و درگیر شدن در امور غیر مرتبط است.

• • ستاد اداری کوچک: در مؤسسات موفق، گرایش به سمت سلسله مراتب اداری اندک و ستاد اداری کوچک است. به زعم آن ها، ارزش های فرهنگی در سازمان های موفق بر عملکرد ستاد تأکید دارند نه اندازه آن ها.

• استفاده مناسب و مقتضی از ساختار مکانیکی و ارگانیکی: سازمان­ های موفق به طور ارگانیک سازماندهی ‌شده‌اند، زیرا تمایل به سلسله مراتب و نیروی ستاد در این گونه سازماندهی کمتر و قوانین و مقررات محدودتری وجود دارد.

۹-۲- مدل های فرهنگ سازمانی

با پیدایش تعریف شاین از فرهنگ سازمانی و با پذیرش و مقبولیت گسترده، قسمت اعظمی از کاربه بررسی و اندازه گیری یک فرهنگ سازمانی اختصاص داده شد. در طی سالها، چندین تئوری ‌بر اساس تعریف فرهنگ سازمانی اسچین پدیدار شده است. نتیجه این تئوری­ها- مدل فرهنگ سازمانی ادگارشاین، چهارچوب ارزش­های در حال رقابت و مدل فرهنگ سازمانی دنیسن – تلاش برای
اندازه ­گیری فرهنگ سازمانی در انواع گسترده ای از محیط­های سازمانی بوده است. در این بخش، این سه مدل اصلی فرهنگ سازمانی مورد بررسی قرار می‌گیرد.

۱-۹-۲- مدل فرهنگ سازمانی ادگار شاین

ادگار شاین یکی از پایه گذاران رشته روانشناسی سازمانی است که بیشتر زمینه‌های مطالعاتی فرهنگ سازمانی را فراهم ساخت. تعداد اندکی از آثار کلاسیک و برجسته او در حوزه مطالعات سازمانی شامل: روانشناسی سازمانی (۱۹۶۵)، فرهنگ سازمانی و رهبری (۱۹۹۲)، راهنمای بقای فرهنگ مؤسسه­ای (۱۹۹۹) ‌می‌باشد. تحقیق فرهنگ سازمانی شاین غالباً شامل جمع‌ آوری داده های پدیده شناختی از طریق مشاهدات بالینی کارکنان با هدف کاربرد یافته ها به نفع آن سازمان بوده است.

شاین «تحقیق بالینی» خود را به صورت «مشاهده، کسب اطلاعات و گزارش دهی داده هایی که در زمان کمک فعالانه به یک سازمان در دسترس هستند» توضیح داده است.

تحقیقات شاین و فرایند مداخله سازمان تحت تأثیر کار کرت لوین (۱۹۷۴) بوده است. لوین اعتقاد داشت که بدون ورود و معرفی تغییر به یک سیستم (نظام) انسانی نمی توان آن را درک کرد. در فرایند تغییر یک سیستم است که به نظر لوین، برخی از مهمترین ویژگی‌های سیستم خود را آشکار ‌می‌کنند. شاین (۱۹۷۳) این مفهوم لوین را مورد بررسی قرار داد که عمل و اجرا مقدم بر تشخیص است. زیرا تحقیقات شاین غالباً در پاسخ به درخواست های سازمان انجام می شدند و شامل اجرای تغییرات درون آن سازمان برای مشاهده یافته ها بودند.

اثر شاین، نه تنها به تعریف فرهنگ سازمانی کمک کرد، بلکه حاکی از این بود که فرهنگ سازمانی دارای سه سطح مجزاست. بر طبق اظهارات شاین(۱۹۹۰)، در تحلیل فرهنگ یک گروه یا سازمان ویژه، بهتر است این سه سطح اساسی متمایز شوند که در آن ها فرهنگ خود را آشکار می­سازد:
(الف) مصنوعات قابل مشاهده، (ب) ارزش‌ها و (ج) فرضیه ­های زیربنایی پایه ای. شاین اعتقاد داشت که برای درک کامل یک فرهنگ سازمانی، باید همه این سه سطح فرهنگ مورد بررسی قرار گیرند.

عقاید ادگار شاین در این سه بُعد (سطح) فرهنگ سازمانی ریشه داشت. او- سطح ظاهری (یا به عبارت دیگر مصنوعات و مخلوقات مرئی)، سطح میانی (یعنی ارزش­های قابل آزمایش) و سطح انتهایی (یا فرضیه‌های زیر بنایی پایه نامرئی و پیش آگاهانه) را شناسایی نمود. کنش­ها، ارزش­ها، باورها و
فرضیه ­های متفاوتی در هر سطح روی می‌دهند و در ایجاد فرهنگ سازمانی سهیم هستند. این سه بُعد، کنش های وابسته (مرئی) (مثلاً سطح کارکنان) هستند توسط دو لایه عمقی دیگر هدایت می‌شوند، هر چند، طبق اظهارات زیر، شاین اعتقاد داشت که لایه فرضیه ­های زیربنایی پایه (لایه سوم) قلب فرهنگ سازمانی است:

«از طریق مشاهدات دقیق تر، از طریق پرسش­های متمرکز و از طریق دخالت و شامل شدن، اعضای با انگیزه گروه در خود- آنالیز متمرکز، یک فرد می‌تواند در جستجوی و کشف رمز فرضیات بدیهی، زیربنایی و معمولاً ناخودآگاه باشد که ادراکات، تفکر، فرایندها، احساسات و رفتار را تعیین
‌می‌کنند. زمانی که برخی از این فرضیه‌ها درک شدند، رمزگشایی مفاهیم و معانی تلویحی که در انواع
پدیده‌های رفتاری و مصنوع مشاهده می­ شود، بسیار ساده­تر خواهد شد.

و نکته آخر آنکه در این روش فرض می شود که هیچگونه محدودیت از لحاظ زمان و هزینه ندارد (Robbins, 2000).

۲-۸-۲- تصمیم گیری رفتاری^[۳۰]

هنگامی که محدودیت های ذهنی و شعوری تصمیم گیرنده در تجزیه و تحلیل کامل مسائل آشکار می شود و هنگامی که ناتوانی او در استفاده کامل از اطلاعات و در ترکیب، پردازش و عمل آوری این اطلاعات تشخیص داده می شود، زمانی که مشاهده می‌گردد که اکثر مسائل دارای ماهیتی غامض و پیچیده است، و سرانجام هنگامی که در می یابیم که لازمه جمع‌ آوری و کسب اطلاعات، تحمل هزینه های سنگینی است، سئوالی که طبیعتا به ذهن متبادر می شود، آن است که تحت این شرایط، اصولا برخورد یک مدیر با مسئله تصمیم گیری چگونه می‌تواند باشد و مدیر چگونه می‌تواند تصمیمی اتخاذ نماید که بهترین تصمیم باشد؟ (سعادت، ۱۳۶۹).

با پیشنهاد مفهوم “عقلایی محدود“^[۳۱] در مدل رفتاری تصمیم گیری، هربرت سایمون سعی می کند جوابگوی این مسئله باشند (Simon,1980). در تحقیق اولیه در سال‌های ‌قبل‌تر چندرشته‌ای، مارچ و سایمون تعریف محدودتری از مفهوم عقلایی ارائه می‌دهند. این دو معتقدند که عقلانیت انسان محدود است و این محدودیت ناشی از محدودیتهای ذهنی و شعوری انسان است و هر گونه بحثی در باره مکانیزم تصمیم گیری باید با علم براین واقعیت باشد. ‌بنابرین‏، محیط های سازمانی و اجتماعی که تصمیم گیرنده در آن قرار گرفته است، در شیوه و نحوه تصمیم گیری او موثرند (Simon,1987). در این روش، تصمیم گیر پس از آنکه معیارهای نه چندان کاملی را برای حل مسئله در نظر گرفت، به مجرد رسیدن به یک راه حل که رضایت او را برانگیزد، کار تحقیق د رمورد آلترناتیوها را رها کرده و مسئله را خاتمه یافته می‌داند (Robbins, 2000). مارچ این ایده را گسترش داده و از مدل عقلانیت بافتاری^[۳۲] سخن به میان می آورد. این مدل بر این باور است که مردم در زمان تصمیم گیری، در زیر فشار های یک محیط پیچیده که متاثر از بسیاری دیگر از تصمیمات و معیارهای تصمیم گیری است می‌باشند و در عین حال در این موقعیت اطلاعات محدود و زمان محدودی را در دسترس دارند. به دیگر سخن مردم در حالت تصمیم گیری، در محیطی کاملا غیرشفاف قرار داشته، مسائل برای آن ها روشن نبوده، ارتباط مابین راه حل های مختلف غیر مستقیم و کل پروسه در یک محیط سیاسی رخ می‌دهد (James, 1987). سایمون معتقد است که انتخاب و تصمیم گیری همیشه بر مبنای یک مدل محدود، تقریبی و ساده شده از موقعیت واقعی انجام می‌گیرد. به عقیده نیوول و سایمون (Newell, 1972) ، واقعیت بستگی به آن دارد که تصمیم گیرنده، واقعیت را چه تشخیص داده باشد. یعنی ممکن است آنچه تصمیم گیرنده واقعیت تشخیص داده، واقعیت نبوده و یا همه واقعیت نباشد (Forester, 1984).

مسائل و مشکلاتی که یک تصمیم گیر در سطح سازمان، دولت و یا در سطح بین‌المللی با آن روبروست معمولا بقدری پیچیده و غامض است که مدیر به ‌عنوان یک انسان و با محدودیتهای انسانی خود، توان رویاروئی و غلبه بر آن را ندارد و بناچار به ساده سازی متوسل می شود. ساده سازی به معنای آن است که معمولا مدیر بجای سعی در یافتن بهترین راه حل، سعی می‌کند که به راه حل مناسب دست پیدا نماید. قناعت به یافتن و بسنده نمودن (Simon, 1976) به راه حل مناسب و کافی (بجای ادامه جستجو برای یافتن بهترین راه حل) تصمیم گیری را عملی تر و آسانتر می کند.

یکی دیگر از مدل‌های مطرح در تصمیم گیری رفتاری، مدل نتایج محدود^[۳۳] است. اوریلی، که به توصیف این مدل پرداخته است، چنین می‌گوید: “اول آنکه تصمیم گیرندگان عمدتاً نتایجی در سازمان را ترجیح می‌دهند که منعکس کننده اهداف سازمان و اهداف فردی خودشان است (O’Reilly, 1983). ” این بدان معنا است که بجای طی نمودن پنج گام تصمیم گیری بترتیبی که در گذشته بدانان اشاره نمودیم، ممکن است که برخی پروسه تصمیم گیری را ازانتها بدان بپردازند و پس از شناسایی یک یا چند نتیجه دلخواه آنان، پروسه تصمیم گیری را محدود بدین نتایج سازند (Kroenke ,1992).

‌بنابرین‏ می توان نتیجه گرفت که تصمیم سازی مانند برخی دیگر از مفاهیم در تئوری سازمان، یک ساخت مصنوعی، یک مفهوم روان شناختی از تعامل تعهد و عمل است (Mintzberg ,1998). در اینصورت نقش شخصیت در تصمیم گیری برجسته می شود.تصمیم گیری چنان با خصوصیات روانی تصمیم گیرنده آمیخته است که نمی توان یکی را بدون دیگری مطرح و مورد مطالعه قرار داد. عوامل و عناصر شخصیتی از قبیل خلق و خوی، هوش، انرژی، بینش و نگرش و احساسات مدیر، همگی در تصمیماتی که او اتخاذ می کند، نقش مؤثر دارند. ‌بنابرین‏ از دیدگاه روانشناسی اجتماعی، مطالعه فرایند تصمیم گیری می باید با درنظر گرفتن تمامی خصوصیات انسان تصمیم گیرنده انجام گیرد.

میان انسان‌ها تفاوت­های بسیاری وجود دارد. از جمله تجربیات آن ها یکی نیست، درجه ریسک پذیری در همه یکسان نیست، ایمنی، همان ارزش را برای همه ندارد و همه افراد به یک اندازه معاشرتی و اجتماعی نیستند. اهمیت وجود تفاوت‌های فردی میان انسان‌ها در این است که اطلاعات-یعنی آنچه که فرد بر اساس آن تصمیم می‌گیرد- برحسب این تفاوت‌ها تعبیر و تفسیر و فهمیده می‌شوند (سعادت ،۱۳۷۲).

طی بحثی جامع، دانیل کتز^[۳۴] و روبرت کان^[۳۵]، شخصیت تصمیم گیرنده و مکانیزم های روانی اندیشیدن را یه عنوان عوامل زمینه ساز در تصمیم گیری مطرح می نمایند و معتقدند که اندیشه انسان و در نتیجه، تصمیم‌گیری‌های او، تابع مجموعه ای از عوامل مختلف است که مهمترین آن ها به شرح زیر می‌باشد:

۱-انسان و تصمیم گیری های انسان تحت تاثیر موقعیت او در فضای اجتماعی است.

۲-مدیر در تصمیم گیری از الگوگیری از ‌گروه‌های برون سازمانی استفاده کرده و حتی برخی اوقات از افراد خارج از سازمان هویت پذیر می شود.

۳-در انسان ها تمایل به نزدیک بینی ذهنی وجود دارد.

۴-انسان غالبا به ساده سازی علل سببی می پردازد.

۲-۸-۳- تصمیم گیری باز

مدل باز تصمیم گیری با بهره گرفتن از تئوری عمومی سیستم ها بنا شده است. در این مدل، رابطه ای دوطرفه میان سیستم تصمیم گیری در سازمان و محیط پیش‌بینی شده است. بعبارت دیگر، در این مدل، محیط و تمامی عوامل محیطی موجود در آن، سیستم تصمیم گیری را تحت تاثیر قرار می‌دهد و تصمیم گیری نیز به نوبه خود محیط را تحت تاثیر قرار می‌دهد. در این مدل، چهره واقعی تری از تصمیم گیرنده ترسیم می‌شود. زیرا او موجودی جدا و مستقل از محیط تصمیم گیری به شمار نیامده است. همچنین شخصیت تصمیم‌گیر از جمله عوامل مهمی دانسته شده است که تصمیم یگیری را تحت تاثیر قرار می‌دهد.