تعریف سازمان ملی بهره وری ایران از بهره وری: به اعتقاد این سازمان، بهره وری را میتوان معیار ارزیابی فعالیتها در بخشهای مختلف اقتصادی-اجتماعی قلمداد کرد که با نسبت مطلوبیت حاصله )ستاده ها) بر منابع و آنچه که برای حصول به آن صرف شده است (داده ها) نشان داده می شود (شیروانی، ۱۳۸۸). برخی سوء برداشتها در مورد مفهوم بهره وری غالباً از مفهوم بهره وری همچون سایر مفاهیم و واژه های علمی، برداشتها و طرز تلقی های نادرستی می شود که عمدتاًً ناشی از عدم احاطه کامل به مفهوم مورد بحث است. در این مبحث برخی از طرز تلقی های نادرستی که از مفهوم بهره وری وجود دارد شناسانده شده است: بهره وری مختص به صنعت است. بهره وری یعنی بهره وری نیروی کار. بهره وری همان اثربخشی است؛ بهره وری یعنی سودآوری بیشتر. بهره وری یعنی تولید بیشتر.بهره وری یعنی کاهش هزینه ها.بهره وری قابل اندازه گیری نیست آنچه در فهرست فوق آمده است، نمونه هایی از برداشتهای غلط از مفهوم بهره وری است که بیش از سایر طرز تلقیها رایج میباشد و شنیده می شود (امامی میبدی،۱۳۸۰).
همان طور که در ابتدای بحث گفته شد بهره وری مختص سیستمهای تولیدی صنعتی نیست. امروزه این مفهوم در انواع سیستمهای تولیدکننده خدمات حتی در بخشهای دولتی نیز رایج گردیده و جهت ارتقاء و بهبود بهره وری خدمات عمومی (دولتی) نظریه ها و مدلهای مختلفی ارائه شده است. یکی دیگر از اشتباهات رایج در مفهوم بهره وری، یکی دانستن این مفهوم با سودآوری است. سودآوری با بهره وری رابطه مستقیمی ندارد، به سخن دیگر با بالارفتن سود، ممکن است بهره وری بالا نرود. به سخن دیگر میتوان مثلاً با بهره گرفتن از مکانیزم قیمتها، سودآور بود لکن این سودآوری ممکن است به بهای افت بهره وری حاصل شده باشد (تولید کم ولیکن گران)، اثربخشی به میزان یا درجه تحقق اهداف یک سیستم گفته می شود. لکن تحقق یک یا چند هدف سازمانی یا ملی به منزله حسن بهره برداری از منابع یا به مثابه ارتقاء بهره وری نیست، زیرا میتوان به هدفی با هزینه گزاف و یا با صرف وقت و نیروی انسانی زیاد نائل شد که در این صورت به نحو کارآمدی تحقق نیافته است و جهت نیل به آن منابع زیادی مصرف گردیده است. عدهای عقیده دارند که تقلیل هزینه ها به ارتقا یا افزایش بهره وری کمک می کند، حال آنکه اگر این عمل به کاهش تولید انجامیده باشد، در بلندمدت افت بهره وری را به دنبال خواهد داشت. برداشت نادرست دیگری که از مفهوم بهره وری وجود دارد به قضاوت در مورد عملکرد یک سیستم، صرفاً بر اساس مقدار یا ارزش تولیدات آن است. افزایش تولید یک سیستم (کالا یا خدمت) بر افزایش بهره وری دلالت نمیکند، زیرا بهره وری بنا به تعریف، رابطه بین مقدار تولید را با منابع مصروفه نشان نمیدهد و صرف تأکید بر مقدار تولید و عدم توجه به ارتباط آن با منابع مصروفه، نتیجه گیری غلطی را به دست میدهد.زیرا هزینه ها ممکن است در دوره افزایش تولید، نامناسب با مقدار تولید افزیش یافته باشد یا افزایش ارزش تولیدات صرفاً به دلیل افزایش قیمتها و تورم باشد نه بهبود بهره وری سیستم (چاینگ و جوما[۳۲]، ۲۰۰۷).
کوششهای سازمان های بین المللی نظیر سازمان بین المللی کار و سازمان های متخصص در زمینه بهره وری نظیر سازمان بهره وری آسیا در خصوص مفهوم بهره وری معطوف بر این بوده است که بهره وری صرفاً بهره وری نیروی کار نیست و باید به بهره وری سایر عوامل نیز توجه شود. بهبود بهره وری زمانی حاصل می شود که استفاده مؤثر و بهینهای از کلیه منابع در دسترس به عمل آید، به عبارت دیگر بهره وری کلی ارتقا یابد. بهره وری مفهومی چندعاملی است و نگرشهای تک بعدی نظیر ارتقاء بهره وری نیروی کار (بهره وری جزئی) یا بهره وری یک بخش از اقتصاد به عنوان بهره وری ملی. بسیاری از نارساییهای سیستم را از لحاظ حیث نحوه بهره برداری از منابع آشکار نخواهد کرد و تصویری نادرست از عملکردآن به دست خواهد داد. بنابرین، بهره وری مفهومی پیچیده است، نه به این معنا که نمی توان برای آن تعریفی ارائه داد و آن را مورد اندازه گیری قرار داد، بلکه از آن جهت که ارائه یک تعریف اجمالی و غیرکاربردی و بسیط، هیچ گونه کمکی به تجزیه و تحلیل و تصمیم گیری نخواهد کرد، به سخن دیگر بهره وری صرفاً یک مسئله فنی و مدیریتی نیست، بلکه در عین حال موضوعی است اجتماعی، اقتصادی و سیاسی (امامی میبدی،۱۳۸۰).
ارزش و اهمیت بهره وری معیاری است از ستاده کالاها و خدمات نسبت به ورودی نیروی کار، مواد و تجهیزات. هرچه صنعتی بهرهورتر باشد وضعیت رقابتی آن بهتر است. چون هزینه واحد آن کمتر است، وقتی بهره وری افزایش مییابد، کسب و کارها می توانند دستمزدهای بیشتری بپردازند بدون این که تورم ایجاد کنند.بهره وری طریقی است که استانداردهای زندگی را بهبود میبخشد، به عبارتی ساده تر بهبود بهره وری به معنای به دست آوردن خروجی بیشتر از ورودیهاست که به معنی افزایش تولید از طریق منابعی از قبیل زمان، پول، مواد یا افراد نیست بلکه به معنی بهتر کارکردن با آنچه که داریم است، بهبود بهره وری به معنای سخت کارکردن نیست، بلکه به معنای کار کردن زیرکانه است. دنیای امروز اقتضا می کند که با افراد، زمان، فضا و منابع کمتر، در کل مقدار بیشتری به دست بیاوریم(کاسیو[۳۳]، ۲۰۰۴).
دیدگاه های مختلف درباره بهرهوری
معمولا سه دیدگاه به شرح زیر درباره بهره وری مطرح میشوند:
الف ـ تعریف بهره وری از دیدگاه سیستمی
بهره وری از دیدگاه سیستمی طبیعت پیچیدهتری داشته و در کل سیستم مطرح میگردد.بهره وری عبارت است از نسبت بین مجموعه خروجیهای یک سیستم به ورودیهای آن.
این تعریف در سیستمهای مختلف اجتماعی، فرهنگی و صنعتی کاربرد دارد.صورت کسر که خروجیهای سیستم هستند میتواند به شکل فیزیکی (حجم محصول، تعداد افراد فارغ التحصیل و … ) و مخرج کسر (مقدار مواد اولیه یا ساعت کار نیروی انسانی و ماشین آلات و …) تعریف گردد و یا اینکه به شکل معیارهای ارزش مالی یا واحد پول رایج در هر کشور اندازه گیری میشوند (لطف علیپور و رزمآرا،۱۳۸۵).
