در سال ۱۳۴۲ با تغییر نام سازمان بیمه های اجتماعی کارگران به سازمان های بیمه ی اجتماعی، دامنه ی وظایف بیمه ای آن به عموم افراد، به جز کسانی که تابع استخدام کشوری یا مقررات خاص بیمه ای بودند، گسترش یافت. در دهه ی ۵۰ گرایش انسجام سازمانی در امور بیمه ای، رفاهی، خدماتی دولت، اجرای اصلاحات ساختاری را مانند تشکیل سازمان تامین خدمات درمانی، وزارت رفاه اجتماعی، سازمان تامین اجتماعی را در دستور کار قرار داد و در نهایت وزارت بهداری و بهزیستی شکل گرفت. سازمان تامین اجتماعی گسترده ترین سازمان بیمه گر اجتماعی در کشور است که حدود ۴۰ درصد جمعیت کشور را تحت پوشش دارد. حدود ۵/۷ میلیون نفر بیمه شده ی اصلی و بیش از یک میلیون و ۳۰۰ هزار مستمری بگیر، تحت پوشش این سازمان هستند که با در نظر گرفتن افراد خانواده ی بیمه شدگان، جمعیت تحت پوشش این سازمان برای خدمات درمانی به حدود ۲۸ میلیون نفر می‌رسد. تعهدات و خدمات سازمان تامین اجتماعی برابر استانداردهای سازمان بین‌المللی کار ILO و سازمان بین‌المللی تامین اجتماعی ISSA تنظیم شده و بالاترین حد این استاندارها را دربر می‌گیرد. (شیبانی ،۱۳۵۳،۱۱۷)
تکیه گاه اصلی سازمان تامین اجتماعی، مشارکت سه جانبه ی کارفرمایان، بیمه شدگان و دولت در عرصه های مختلف سیاست گذاری و تصمیم گیری های کلان و تامین منابع مالی که در چار چوب شورای عالی تامین اجتماعی نمود یافته است. بیش از یک میلیون کارفرمای حقیقی یا حقوقی با این سازمان در ارتباط مستمر هستند. منابع مالی سازمان تامین اجتماعی متکی به حق بیمه ای است که از طریق کارفرمایان، بیمه شدگان و دولت وصول می شود. علاوه بر آن سود حاصل از سرمایه گذاری ذخایر به منظور حفظ قدرت خرید این اندوخته ها به آن اضافه می‌گردد. انتظار می رود در سال جاری حدود ۷۴ درصد منابع از محل حق بیمه ها و حدود ۱۶ درصد از محل سود سرمایه گذاری و ۱۰ درصد از سایر منابع تامین شود. (همان ماخذ ،۱۱۸)
آمارمهم:
۱- فقط یک پنجم جمیعت جهان پوشش مناسب تامین اجتماعی دارند.
۲- بیش از نیمی از جمیعت جهان از هرگونه تامین اجتماعی محروم اند.
۳- در آفریقای نیمه بیابانی و جنوب آسیا فقط ۵ تا ۱۰ درصد جمیعت کاری به نوع تحت پوشش تامین اجتماعی قراردارند.
۴- درکشورهای دارای درآمد متوسط ۲۰ تا۶۰ درصد جمعیت تحت پوشش تامین اجتماعی قرار دارد.
۵- در اغلب کشورهای صنعتی، پوشش تامین اجتماعی تقریباً صد درصد است. هر چند که افزایش غیر رسمی سازی کار به سطوح پایین تر پوشش تامین اجتماعی مخصوصاً در کشورهای با اقتصاد انتقالی منجر می شود.
۶- اروپامنطقه ای است که بالا ترین سطح هزینه تامین اجتماعی را دارد که تقریباً ۲۵ درصد تولید ناخالص ملی را در بر می‌گیرد. در مرحله بعدی آمریکای شمالی با ۱۶/۶ درصد قراردارد و آفریقا پایین ترین سطح تامین اجتماعی یعنی چهار و سه دهم تولید ناخالص ملی را شامل می شود.
۷- فقدان پوشش تامین اجتماعی عمدتاًً در اقتصاد غیررسمی کشورهای در حال توسعه که عمدتاًً منبع بیشتر کاری برای زنان بیشتر از مردان است، متمرکز شده است. (بجورن لیندگرن ، سورن ودانیل۲۰۰۸)
۹-۳-۲-مقایسه ی نرخ حق بیمه تامین اجتماعی در چند کشور:
نام کشور
سهم بیمه شده درصد
سهم کارفرما درصد
جمع درصد
ترکمنستان
صفر
۲۲
۲۲
ازبکستان
۱
۵/۳۵
۵/۳۶
گرجستان
۱
۲۸
۲۹
اوکراین
۲۵/۳
۳۸
۲۵/۳۸
مراکش
۲۹/۴
۱/۱۶
۳۹/۲۰
ایران
۷
۲۰
۲۷
برزیل
۶۵/۷
۲۰
۶۵/۲۷
عربستان
۹
۱۱
۲۰
کویت
۱۰
۲۰
۳۰
انگلستان
.۱۱
۸٫۱۲
۸٫۲۳
چین
۱۱
۳۲
۴۳
آرژانتین
.۱۳
۴٫۱۳
۴٫۲۶
ژاپن
.۱۳
۷٫۱۵
۷٫۲۸
مصر
۱۴
۲۶
۴۰
آلمان
.۲۰
۳۳٫۲۱
۳۳٫۴۱
۱۰-۳-۲-مشمولان قانون تامین اجتماعی : (اعتضادپور، رجبی راد،۱۳۷۵،(۴۲
-افرادی که به هرعنوان در مقابل دریافت مزدیاحقوق کارمی کنند
-صاحبان حرف و مشاغل آزاد
-مستخدمین وزارتخانه هاوموسسات و شرکت‌های دولتی ومستخدمین مؤسسات وابسته به دولت درمواردی که مشمول قوانین خاصی نباشد
-اتباع خارجی که طبق مقررات درایران به کاراشتغال دارند،درصورتی که قوانین خاصی نباشند.وروستائیان وافرادخانواده آنهانرخ حق بیمه از اول مهرماه ۱۳۵۴تااسفندهمان سال به میزان ۲۸ درصد مزدوحقوق درنظرگرفته شدکه ۷ درصد آن برعهده بیمه شده ،۱۸ درصد برعهده کارفرماو۳ درصد باقیمانده به وسیله دولت تامین می شد.
اقدامات مهمی که درفاصله خرداد۱۳۴۲تا۱۳۵۴انجام شده به شرح زیر می‌باشد
-قانون حمایت کارمندان دربرابراثرات ناشی ازپیری ،ازکارافتادگی وفوت درتاریخ ۱۹/۱۲/۴۹
-ازتاریخ ۱/۹/۵۱کلیه رانندگان وکمک رانندگان کامیون های باربری مشمول مقررات بیمه (۵/۱۲ درصد)شدند.
-اجرای قانون بیمه اجتماعی کارگران ساختمانی ،که بر اساس مصوبه مورخ ۱/۹/۵۲کلیه کارگران شاغل در کارهای ساختمانی ازتاریخ ۷/۱۰/۵۲درمقابل حوادث ناشی ازکاربیمه شدند.درتیرماه سال ۱۳۵۵قانون تشکیل وزارت بهداری و بهزیستی از تصویب دومجلس گذشت .برطبق این قانون وزارت بهداری ووزارت رفاه درهم ادغام شد و به منظورتمرکزوجوه صندوقی به نام صندوق تامین اجتماعی تأسيس شد .همچنین از اول سال ۱۳۵۵به حق بیمه سهم کارفرما۲ درصد اضافه شد و به ۲۰ درصد رسیدکه در نتیجه نرخ حق بیمه درمجموع به ۳۰۵افزایش یافت .درتاریخ ۲۸/۴/۵۸به موجب اصلاحیه ای که به تصویب شورای انقلاب اسلامی رسید،صندوق تامین اجتماعی مجددابه سازمان تامین اجتماعی تغییرنام داده شدوشعب سازمان که زیرنظرنواحی بهداری و بهزیستی انجام وظیفه می کردنددرسازمان ادغام شدندوتحت مدیریت مناطق ۱۳گانه تامین اجتماعی ونهایتا سازمان مرکزی بکارخودادامه دادند.درتاریخ ۱۷/۱/۵۸لایحه قانون شورای فنی خدمات درمانی مستخدمین دولت وانحلال سازمان تامین خدمات درمانی از تصویب مجلس شورای اسلامی گذشت .به این ترتیب سازمان مزبورمنحل شدواختیارات مجمع عمومی تامین خدمات درمانی مستخدمین دولت به وزارت بهداری و بهزیستی واگذارشدومقررگردیدکه سازمان تامین اجتماعی ۹%ازحق بیمه های وصولی رابابت درمان دراختیاروزارت بهداری و بهزیستی قراردهد تاامردرمان توسط وزارتخانه مذبور انجام پذیرد.در این این تاریخ کلیه مراکز درمانی واختصاصی سازمان تامین اجتماعی (اعم ازبیمارستانها،درمانگاه ها وغیره )به تملک وزارت بهداری و بهزیستی درآمدکه درتاریخ ۲۱/۸/۶۸مجددابه سازما نتامین اجتماعی برگشت شدوخدمات درمانی به عهده خودسازمان واگذارگردید.
مهمترین لوایح قانونی که بین سال‌های ۱۳۵۸تا۱۳۷۴به تصویب رسیدوبه قانون مصوب سال ۱۳۵۴منضم شدعبارتنداز:
