تا سال های ۱۳۸۳ شاخص نرخ بیکاری اینگونه تعریف می شد که در آن هر شخصی که ۲ روز در هفته مرجع را کار می کرد ؛ شاغل محسوب می شد؛ اما در سال ۱۳۸۳ ( دولت هشتم ) تعریف نرخ بیکاری تغییر یافت. بسیاری معتقدند که این تغییر برای کمتر نشان دادن نرخ بیکاری در کشور توسط دولت نهم صورت گرفته است. در حال حاضر بر اساس تعریف دولت ، هر کس حداقل ۱ ساعت در هفته کار کند ، شاغل محسوب می شود. مرکز آمار ایران اعلام کرده‌است که تغییر نرخ بیکاری در دولت هشتم در راستای همسوکردن شاخص ها با استاندارد های سازمان بین اللملی کار بوده است و تنها موجب ۱ درصد تغییر در نرخ بیکاری و آن هم برای ۱ بار شده است ، همچنین در تعریف قبلی، امکان ارزیابی برخی مشاغل که در هفته کمتر از ۱۶ ساعت کار داشته اند امکان پذیر نبوده است (موسایی و گرشاسی، ۱۳۸۹، ۱۴۹).
بررسی نرخ بیکاری در ایران نشان می‌دهد که در تابستان ۱۳۹۱ ، ۱۲٫۴ از جمعیت فعال کشور بیکار بوده اند ، بر اساس این نتایج نرخ بیکاری در بین زنان نسبت به مردان و در نقاط شهری نسبت به نقاط روستایی بیشتر بوده است و بررسی روند تغییرات نرخ بیکاری کل کشور نشان می‌دهد که این شاخص ها نسبت به سال های گذشته سیر صعودی را طی می‌کند و مرتبا در حال افزایش است . بررسی نرخ بیکاری ۲۴-۱۵ ساله حاکی از آن است که ۲۷درصد از جمعیت فعال این گروه سنی بیکار بوده اند . این شاخص در بین زنان نسبت به مردان و در نقاط شهری نسبت به نقاط روستایی بیشتر بوده است که این شاخص نسبت به فصل مشابه در سال گذشته به ۲٫۳ درصد افزایش یافته است . همچنین بررسی نرخ بیکاری جوانان ۲۹-۱۵ ساله حاکی از آن است که ۲۴٫۸ درصد از جمعیت فعال بیکارند که این شاخص در بین زنان نسبت به مردان ( زنان :۴۲٫۳ ، مردان : ۲۰٫۱) و در شهر نسبت به روستا ( شهر ۲۹٫۱ ، روستا ۱۴٫۱ ) بیشتر بوده است. همچنین بررسی سهم شاغلین ۱۵ ساله و بیشتر به ساعت کار معمول ۴۹ ساعت و بیشتر نشان می‌دهد ۴۱٫۷ درصد شاغلین به طور معمول بیش از ۴۹ ساعت در هفته کار می‌کنند . به این شاخص یکی از نماگر های کار شایسته می‌باشد در کشور سهم زیادی از شاغلین بیش از استاندارد کار می‌کنند .بررسی نرخ بیکاری در فصول مختلف نیز، نشان می‌دهد که بالاترین نرخ بیکاری در فصل زمستان (۱۴٫۶) بوده است که می توان عواملی چون سرد شدن هوا ، تاثیر بارش های جوی بر تعطیلی کارهای کشاورزی و ساختمانی ، باعث بیکار شدن کشاورزان و کارگران ساختمان شوند (مداح، ۱۳۹۰، ۱۸۹).
۲-۲-۵ مقایسه تغییرات نرخ بیکاری و اشتغال در کشور های جهان
مقایسه نرخ بیکاری یکساله در ۴۳کشور جهان نشان می‌دهد که این مسئله، مسئله ای جهانی است و در ۱۵ کشور جهان، سیاست های اشتغال زایی با شکست مواجه شده و نرخ بیکاری در آن ها افزایش یافته است. در عین حال ، بیکاری در اسپانیا و یونان به مرز بحران رسیده است. به گزارش خبرنگار مهر، بررسی جدید ترین آمار های بین‌المللی (سازمان جهانی کار) نرخ بیکاری در ۴۳ کشور جهان نشان می‌دهد که یونان در اروپا با ۲۴٫۴ درصد و اسپانیا با ۲۵٫۱ درصد ، در کنار آفریقای جنوبی با ۲۴٫۹ درصد ، بالاترین نرخ بیکاری را در بین کشور ها به خود اختصاص داده‌اند . یونان و اسپانیا پس از وقوع بحران های مالی سال گذشته اروپا ، نتوانسته اند وضعیت بازار خود را بهبود ببخشند و در این کشور ها بیکاری همواره به عنوان یکی از معضلات اجتماعی وجود دارد با این حال اوضاع بازار و اشتغال در برخی از کشور های دیگر در مناطق مختلف دنیا از جمله کشور های آسیای جنوب شرقی خوب است به نحوی که طبق آخرین برآورد ، نرخ بیکاری در ژاپن ۳٫۴ درصد ، هنگ کنگ ۳٫۲ درصد ، مالزی ۳ ، سنگاپور ۲ درصد ، کره جنوبی ۳ درصد و تایلند ۰٫۷ درصد است که در میان این کشور ها تایلند دارای وضعیت مناسبی از لحاظ آمار بیکاری و کمتر از ۱ درصد است (کیانمهر، ۱۳۸۵، ۶۱).
بررسی روند بیکاری کشور ها در یک سال گذشته نشان می‌دهد که این موضوع در کشوری مثل یونان که بیکاری در آن از ۱۶٫۶ به ۲۴٫۴ رسیده است، دچار بحران در بازار خواهد شد و این مسئله در اسپانیا و آفریقای جنوبی مشاهده می شود. در حوزه ی یورو نیز نرخ بیکاری در طول یک سال اخیر ۱٫۳ درصد افزایش یافته است و این مسئله به تازگی در گزارش های سازمان جهانی کار نیز مطرح شده است. بیکاری طی یک سال اخیر در فرانسه ، ایتالیا ، دانمارک نیز افزایش یافته و این موضوع نیز در نرخ های بیکاری این کورد ها مشهود است ، با این که نرخ بیکاری در ایالت متحده ی آمریکا در فاصله ۱ سال اخر ۱ درصد کاهش نشان می‌دهد اما در بریتانیا و کانادا این نرخ ها کمی رشد یافته است . متاسفانه در مورد ایران این برآورد های بین‌المللی حاکی از افزایش صف بیکاران و جویندگان کار در بازار کار داخلی است. در ایراننیز شاهد رشد ۱٫۸ درصدی بیکاری نسبت به سال گذشته بوده ایم، در حالی که طبق آخرین گزارش مرکز آمار ایران، نرخ بیکاری معادل ۱۲٫۹ درصد بوده و برای تابستان اندکی بهبود وضعیت پیدا کرده‌است.به علاوه بررسی نرخ بیکاری استان های مختلف نشان می‌دهد که خراسان جنوبی با ۶٫۳ درصد و استان فارس با ۲۱٫۲ درصد نرخ بیکاری ، به ترتیب کمترین و بییشترین نرخ بیکاری را در میان استان های کشور نشان می‌دهند. بر اساس آمار رسمی تعداد بیکاران در ایران بین ۳ تا ۳٫۵ میلیون نفر است اما کارشناسان تعداد بیکاران رابیش از ۴ میلیون نفر برآورد می‌کنند هر ساله دست کم حدود هشتصد هزار نفر وارد بازار کار ایران می‌شوند و ایران توان کافی برای پاسخ‌گویی به این حجم از متقاضیان کار را دارد . در واقع مسئله ی مهمی که در رابطه با ساختار بیکاری و اشتغال مطرح است رویارویی با پدیده ی کمبود یا نبود فرصت های شغلی یا اشتغال نا مناسب دانش آموختگان دانشگاهی است که به ویژه در دهه ی اخیر در ایران بروز کرده‌است و هر سال حادتر می شود زیرا در سال‌های اخیر،در ایران نیز همچون بسیاری از کشور های در حال توسعه، جمعیت در حال تحصیلات عالی از لحاظ کمی رشد قابل توجهی داشته است. لذا فرایند جذب و پذیرش دانشجو از سوی دانشگاه های کشور باید در راستای بازار کار و متناسب با نیاز های جامعه باشد و بایستی بین مؤسسات آموزشی و بازار کار تعامل برقرار شود(صیدایی ، ۱۳۹۰، ۲۴۲).
۲-۲-۶٫ علل و عوامل مؤثر بر کاهش اشتغال و ایجاد بیکاری
در کشور های در حال توسعه، بیکاری ( با شکل های مختلف و معلول یک رشته عوامل پیچیده ) پدیده ای است بنیادی که بر روی هم درک و تشخیص آن را دشوار می‌سازد ؛ اما در یک بررسی کلی با توجه به پیشینه تحقیقات انجام شده در زمینه ی بیکاری، علل و عوامل ریشه ای بحران بیکاری از نظر ذیل قابل تاویل می کند:
۱-روال صنعتی شدن و حرکت کردن از روستا ها به شهر ها
