مبانی که دراینجا مدنظر است ناظر به مبانی انسان شناسی می‌باشد. با شناخت انسان وابعادوجودی اوست که می توان استعدادهای نهفته درون وی راشکوفا کرد وبه مرحله سعادت و کمال رساند. در این رابطه باید گفت تربیت صحیح انسان ودرک موقعیت حقیقی او درجهان نیز فقط در سایه شناخت انسان امکان پذیراست وگرنه تربیت به بیراهه خواهد رفت.
حج نیز که یکی ازبرنامه های تربیتی انسان ازسوی خداوند است وبرای انسان به عنوان یک تکلیف منظور شده است، مسبوق به شناخت انسان و ویژگی های وجودی اوست.
پس از تعیین نقطه شروع وشناخت انسان ،به دنبال آن خواهیم بود که بدانیم آثارتربیتی برخواسته ازاین عبادت درفرد چیست واین که آیا آثار تربیتی حج در همه انسان ها نتیجه یکسان به دنبال خواهد داشت؟
حج به عنوان مجموعه ای کوچک شده از دین،دارای آثارتربیتی فراوانی است که درمنابع معتبراسلامی بحث درباره این اثربخشی را به وضوح می توان مشاهده کرد. آثارتربیتی که دراینجه مدنظر است ناظر به بعد اخلاقی ومعنوی وجودانسان است. زیرا هر گونه حرکتی برای اصلاح ملت ها وتغییر رفتار انسان باید ازدرون آن هاشروع شود زیرا تا خود انسان اصلاح نشود ،نباید منتظر اصلاح جوامع بود.
امام علی(ع) می فرمایند: «حج آزمونی بزرگ وامتحانی سخت وآزمایشی آشکار برای پاک سازی و خالص شدن است که خداوند آن راسبب رحمت و رسیدن به بهشت قرار داد.»(دشتی،۱۳۸۸،خطبه۱،ص۲۷)
ونیز می فرمایند: «خدای سبحان کعبه را مظهرتواضع بندگان دربرابر عظمت خویش ونشانه اعتراف آنان به بزرگی وقدرت خود قرار داد.»(همان)
فلسفه ی تربیتی و واقعی حج همان عزم طاعت تمام وپرستش حق و مخالفت با هرعصیان و دیده از هرمعصیت پوشیدن وبراطاعت و عبادت حق مشرف شدن است. حال اگر انسان بتواند چنین حج جوهری را انجام دهد، در این صورت است که می شود گفت حج حقیقی وبا محتوا وهدف دار انجام داده واثر واقعی آن دروجودش به عینیت درآمده است.(رستگار جویباری،۱۳۷۷،ص۲۴)
بنابرین این تحقیق درپی رسیدن به هدف اصلی خود است که عبارت است از:«بررسی مبانی وآثار تربیتی حج ازمنظر قرآن وروایات.»
۱-۳- اهمیت تحقیق
۱٫بسیاری از پژوهش های انجام شده در زمینه حج به بررسی آن ازنیمه راه یعنی به بررسی آثار وابعاد تربیتی حج پرداخته‌اند درحالی که نقطه شروع را که همان مبانی حج است نادیده گرفته اند. تمام توجه حج به انسان است. انسان با همه ویژگی ها وابعادوجودیش وغرض این است انسان درابتدا خود براین ویژگی ها آگاهی یابد .تحقیق انجام شده درصدد این است که درابتدا به خود انسان بپردازد وبرای رسیدن به این منظور به مبانی تربیتی حج که عامل رسیدن ما به هدف فوق است می پردازیم.
۲ . شاید یکی ازمهم ترین دلایل این که حج با آن همه عظمتی که دارد در روح وجان شماری از انسان ها هیچ گونه اثرات وتحولات اخلاقی برجای نمی گزارد، عدم توجه به روح و باطن این عمل باشد. چرا که اگرازمعنا وهدف واقعی این عمل عبادی وتربیتی آگاهی لازم به عمل بیاید،اثرات تربیتی آن دروجود انسان به وضوح نمایان خواهد شد. اگر انسان نداند که برای چه وبا چه هدفی خداوند این فریضه را برای او واجب کرده‌است چگونه می‌تواند از آثار تربیتی برخواسته از آن برخوردار گردد؟ پس سزاوار وبلکه وظیفه هر مسلمانی است که قبل ازعزیمت به دیارکعبه آگاهی خودرا در زمینه روح و مقاصد حج بالا ببرد.
۳٫یکی ازدلایل گرفتار آمدن مسلمین در دره فلاکت ودرماندگی درحوزه فرهنگ ومدنیت ،غفلت آن ها ازحج و تمامیّت آن بوده است. چه همواره ازحج وزیارت حرمین به مثابه ی ابزاری برای استخوان سبک کردن وثبت نام دردفتر طالبان بهشت استفاده کرده‌اند غافل ازاینکه حج همه اسلام است .حج همه اسلام، همه دین وهمه تفکرمعنوی است. در واقع حج روح پنهان درمیان همه آداب ومناسک است که امکان بالقوه رشد وارتقای اعمال و کردار آدمی وبه ویژه مناسبات فردی و جمعی را به وجود می آورد. اما بایدگفت حج به تمامی مورد غفلت واقع شده است بیراهه نیست اگربگوییم حج رابا همه چیز اشتباه گرفته اند. حج رابا تجارت ،حج با سیاست، حج رابا اعتبار، وکسب شهرت هیچ نسبتی نیست.(شفیعی سروستانی،۱۳۸۷،صص۱۶-۱۴)
با این همه نباید نسبت به آن چه گذشته است صرفاً تأسف خورد وازآن چه باید بشود غفلت ورزید زیرا هرچه بیشتر در این عمل بزرگ عبادی وتربیتی غوطه ور شویم ،به مسائل و نکته های بیشماری دست خواهیم یافت که در رشد وارتقای شخصیت وجودی انسان مؤثر می‌باشد.
۱-۴- اهداف تحقیق
۱-۴-۱- هدف کلّی
بررسی مبانی وآثار تربیتی حج ازمنظر قرآن وروایات.
۱-۴-۲- هدف های ویژه
۱٫بررسی مفهوم حج ازمنظر قرآن وروایات.
۲٫ بررسی مبانی انسان شناختی حج ازمنظرقرآن وروایات.
۳٫ بررسی اسرار تشریع حج ازمنظرقرآن وروایات.
۴٫ بررسی آثار تربیتی مطلوب حج ازمنظر قرآن وروایات.
۵ .بررسی علل عدم تحقق آثار تربیتی حج درشماری ازحجاج با توجه به آموزه های قرآنی وروایات.
۱-۵- سؤالات تحقیق
۱-۵-۱- سؤال اصلی
مبانی وآثارتربیتی حج ازمنظر قرآن وروایات چیست؟
۱-۵-۲- سؤالات فرعی
۱٫مفهوم حج ازمنظر قرآن وروایات چیست؟
۲٫ مبانی انسان شناختی حج ازمنظرقرآن وروایات چیست؟
۳٫اسرار تشریع حج ازمنظرقرآن وروایات چیست؟
۴٫ آثار تربیتی مطلوب حج ازمنظر قرآن وروایات چیست؟
۵٫ از منظر قرآن و روایات،علل عدم تحقق آثار تربیتی حج درشماری ازحجاج چیست؟
۱-۶- تعریف اصطلاحات
قرآن : کتاب آسمانی مسلمانان شامل ۶۶۰۰آیه در قالب ۱۱۴ سوره.(عمید،۱۳۸۹،ص۱۳۸۲)
روایات: به معنی نقل کردن خبر یا حدیث یا سخن از کسی ،بازگو کردن سخن کسی.(همان، ص۷۱۲)
در این جا منظور آن دسته ازروایاتی است که ازپیشوایان معصوم یعنی پیامبر وامامان پس از اوبوده و در راستای موضوع تحقیق می‌باشد.
تربیت:تربیت از ریشه ی “رَبَوَ” در لغت یعنی«غذا دادن و بزرگ کردن» و در اصطلاح مورد نظر ما«مجموعه ی تدابیر و روش هایی است که برای ایجاد،ابقاء و اکمال ادراکات،تمایلات،تصمیمات و اقدامات مطلوب در متربی صورت می پذیرد.(بهشتی،۱۳۸۸،ص۲۴)
تعلیم و تربیت اسلامی: هر گونه اقدام هدایتگرانه ای که به منظورایجاد،ابقاء و اکمال استعدادهای ادراکی،میلی،ارادی و عملی متربی در چهار حوزه ارتباط با خدا،ارتباط با خود،ارتباط با دیگران و ارتباط با جهان بر مبنای قرآن،سنت و عقل به سوی هدف غایی قرب مطلق الهی انجام می شود.(همان،ص۱۷)
مبانی تربیت دینی: اوصاف وجودی انسان ، جهان وآفریدگارانسان وجهان اند که ازمتون اسلامی استخراج وبه یکی ازدو شکل بسیط یعنی مفاهیم یا مرکب یعنی گزاره های اخباری یا توصیفی بیان می‌شوند و شالوده ی استخراج وتدوین اهداف ،اصول، برنامه ها وروش ها به شمار می‌آید.(بهشتی،۱۳۸۸،ص۲۹)
حج: درلغت به معنای قصد، خویشتن داری ،پیروزی برخصم درمقام استدلال وچند معنای دیگر آمده است ودراصطلاح شریعت وآیین سلام حج سفری است به مکانی مقدس وشهری مشهور به نام مکه درماهی حرام ومعظم (ذیحجه) به منظور زیارت خانه خدا(کعبه) و برگزاری مراسمی ویژه درچند موقوف ومیعادگاه که همگی درمکه و اطراف آن قراردارد و مجموع این مراسم به نام مناسک حج خوانده می شود.(میرقاسمی،۱۳۸۴،ص۱۲)
فصل دوم
مبانی نظری و پیشینه ی تحقیق
۲-۱-مقدمه
