پذیرش خداوند و اصول دین و احکام تجلی دین در رفتار ظاهری(ارزش­های عبادی) توجه به پاک کردن نفس از رذایل اخلاقی و صفای باطن، تجلی دین در رفتار درونی(ارزش­های اخلاقی)، تجلی دین در نحوه استفاده و ارتباط انسان با طبیعت برای امرارمعاش و حیات زیستی و بعد مادی حیات سازمان(ارزش­های اقتصادی) و درنهایت تجلی دین در ارتباط با افراد و اجتماع(ارزش­های اجتماعی)(دعایی و همکاران، ۱۳۹۲).

خلاصه فصل

در این فصل پس از مقدمه­ای در موضوع موردپژوهش، به بیان مسئله پرداخته شد ‌به این صورت که وجود چه مشکلی دلیل توجه محقق ‌به این امر شده است و در ادامه ضرورت انجام تحقیق، اهداف و سوالات تحقیق بیان‌شده است و درنهایت شرح مختصری از قلمرو پژوهش و تعاریف نظری و عملیاتی متغیرهای تحقیق آورده شده است.

فصل دوم

ادبیات پژوهش

مقدمه

مطالعه معنویت در محیط کار پدیده نوپایی است که می ­تواند نیروی قدرتمند مثبتی برای زندگی افراد باشد؛ زیرا کمک به افراد در جهت تلفیق و یکپارچه ساختن کار و زندگی معنوی می ­تواند به زندگی کاری این افراد، معنا و جهت ببخشد و کاری لذت‌بخش‌تر، متوازن‌تر و معنادارتر ایجاد کند و روح و روان آنان را پرورش دهد.

به‌علاوه معنویت در محیط کار می ­تواند برای سازمان­ها انسانیت و برای اجتماع، فعالیت و برای محیط، مسئولیت به ارمغان آورد. اگر چنین شود این مهم­ترین وظیفه‌ای است که جامعه ما در نخستین دهه هزاره­ی جدید با آن مواجه است.

از دیدگاه اسلام معنویت در چارچوب دین تعریف‌شده و یک مسلمان باید معنویت خویش را بر اساس دین استوار سازد و میزان معنویت فرد را دین معین می­ کند.

در این بخش ابتدا به ادبیات موضوع مرتبط با متغیرهای تحقیق پرداخته می­ شود و هدف از آن شناخت دقیق متغیرهای معنویت سازمانی، ارزش­های اسلامی، معنویت اسلامی و درنهایت ارائه‌ پیشایندهای ارتقای سطح معنویت سازمانی و بررسی پیشینه تحقیق است.

بخش اول: معنویت

مفهوم معنویت

“معنویت” از واژه لاتین Spiritus به معنای ” نقش زندگی” یا روشی برای بودن” و تجربه کردن” گرفته‌شده که با آگاهی یافتن از یک بعد غیرمادی به وجود می ­آید و ارزش­های قابل‌تشخیص، آن را معین می­سازد. این ارزش­ها به دیگران، خود، طبیعت و زندگی مربوط‌اند و به هر چیزی که فرد به عنوان هدف غایی قلمداد می­ کند، اطلاق می­ شود(سلیمانی و احمدی،۱۳۹۰). در زیر به برخی از تعاریف معنویت اشاره می­ شود؛

• • معنویت جستجوی مداوم برای یافتن معنا و هدف زندگی است، درک عمیق و ژرف ارزش زندگی، وسعت عالم، نیروهای طبیعی موجود، و نظام باورهای شخصی”(مایرز^[۷]،۱۹۹۰: کاوانگ^[۸]،۱۹۹۹).

• معنویت شامل اعمال مذهبی و ارتباط با تقدس و یا تعالی است(هیل و پارگامنت^[۹]،۲۰۰۳: کینگ،۲۰۰۷: گیانکارلو لوچتی^[۱۰]،۲۰۱۴).

وگان^[۱۱] بعضی از خصوصیات معنویت را چنین عنوان ‌کرده‌است:

• • بالاترین سطح رشد در زمینه ­های مختلف روان­شناختی، اخلاقی، هیجانی و بین ­فردی را در برمی‌گیرد؛

• • یکی از حوزه ­های رشدی مجزا ‌می‌باشد؛

• • بیشتر به عنوان نگرش مطرح است؛

• • شامل تجربه ­های اوج می‌شود(ساغروانی،۱۳۸۸)

• معنویت بالاتر از حد حیوانیت و یکی از تفاوت‌های انسان و حیوان، به معنای ارزش­های انسانی یا گرایش­های مقدس و شامل عالم ماورای مادی و فوق حیوانی است(مطهری،۱۳۷۳: ۴۸).

انسان نه تنها با قدم گذاشتن در مسیر معنویت می ­تواند آرامش، لذت و شادی را در زندگی شخصی خود به ارمغان بیاورد بلکه در زندگی حرفه‌ای و کاری خود نیز می ­تواند از آرامش و شادی که از ثمرات و آثار معنویت به‌حساب می ­آید، بهره‌مند شود. توجه انسان‌ها به امور معنوی بسیاری از مشکلات پدید آمده و ترس از آینده را برطرف می­سازد. شخصی که به معنویات اهمیت می­دهد، درست مانند کسی است که از یک پشتیبان بسیار قوی برخوردار است و در پیمودن راه‌های پرپیچ‌وخم زندگی او را یاری می­ نماید. ‌بنابرین‏ افراد این‌چنینی به‌طورقطع موفق­تر و کوشاتر از کسانی هستند که نسبت به امور معنوی اهمیت نمی­دهند(ابراهیم پور و همکاران،۱۳۹۰).

دو نظرگاه بنیادین و کارکردی به معنویت

الف- رهیافت بنیادین

کلمه Spiritualit برگرفته از ریشهSpiritus به معنی «روح و جان» است. آین میتروف استاد مدیریت دانشگاه کالیفرنیای جنوبی معنویت را این‌گونه تعریف می‌کند: «تمایل به یافتن هدف غایی زندگی و زیستن بر اساس آن هدف». پژوهشگر دیگری معتقداست که معنویت«احساس وابستگی و درهم تنیدگی عمیق و به شدت شهودی بین انسان و جهانی که در آن زندگی می­ کند، است». معنویت درباره خودآگاهی و یکی شدن با دیگران است. معنویت ترکیبی از فلسفه اصلی زندگی ما و ارزش­ها و اعمال ماست. این نکته حائز اهمیت است که برای برخی از افراد، معنویت در کار، نوعی اتصال دینی است در حالی که برای دیگران این معنی را نمی­دهد رابینز^[۱۲]می‌گوید: معنویت در محل کار به معنای انجام سازمان‌دهی شده شعائرمذهبی نبوده و به همین ترتیب درموردخدای الهیات نیست محقق دیگری می‌گوید: «معنویت زمانی جنبه‌هایی از دین بود، اما هم‌اینک به دین به عنوان یکی از راه‌های معنوی ممکن نگریسته می‌شود. زمانی معنویت راهی به سوی پیوند عمیق باخدا بود، اما اکنون برای بسیاری، خداوند دیگر تنها هدف جستجوی معنوی آنان نیست بلکه یکی از راه‌های جستجوی معنوی و راهی برای پیوند با بسیاری از مفاهیم متعالی دیگراست».

ب- رهیافت کارکردی

عده‌ای در تعریف معنویت بر اثرات بیرونی و قابل‌مشاهده آن متمرکز شدند. هوارد^[۱۳]می­گوید: معنویت دربرگیرنده واژه ­هایی از قبیل اعتماد، عشق، خدمت، خرد، لذت بردن، صلح، وحدت و انسجام است. پژوهشگر برجسته دیگری می­گوید: منظور از معنویت، برخورداری از ارزش­های والای انسانی است که در زیر به بعضی از آن‌ ها اشاره می­ شود:

ایمان به خدا، عشق به دیگران، پشتکار، تحرک، تحمل، تقوا، تواضع، توکل، جوانمردی، خدمت، محبت، احترام به موجودات، اعتمادبه‌نفس، امید به آینده، پذیرش، خوش‌بینی، خیرخواهی، رضایت، سپاسگزاری، شجاعت، صبر، صداقت، صرفه‌جویی، عدم وابستگی، فداکاری، گذشت، محدود کردن آرزوها، وفای به عهد درنهایت نویسنده دیگری به جمع‌بندی این مؤلفه‌ های پراکنده در چهار زیرمجموعه پرداخته است. او معنویت را مجموعه‌ای از چهار ارتباط می‌داند: ارتباط با خود، ارتباط با دیگران، ارتباط با طبیعت یا محیط، ارتباط با یک قدرت برتر. رابینز طی یک جمع‌بندی از چندین مقاله، سازمان‌هایی را معنوی می‌شمارد که واجد خصوصیات ذیل باشند:

درک عمیقی از هدف داشتن، تمرکز بر توسعه فردی، وجود صداقت و خود گشودگی، توانمندسازی کارکنان، ‌روا داری و مدارا(مظاهری راد، ۱۳۹۰).

مدل‌های معنویت

الف- مدل فرا انگیزشی آلپورت: الگوی انگیزشی مدل آلپورت،”انسان بالغ^[۱۴]” است. وی نسبت به طبیعت انسان خوش‌بین است و برای انسان بالغ، الگوی کمال خواهی را ترسیم می‌کند که برای آن معیارهای زیر را برمی‌شمارد:

گسترش مفهوم خود، ارتباط صمیمانه با خود و دیگران، امنیت عاطفی، ادراک واقع‌بینانه، مهارت و وظایف، صمیمیت بخشیدن به خود، فلسفه یگانه سازی