خود نظم دهی
تلاش برای کاهش اختلاف بین عملکرد و اهداف و ارزش‌های مرجع
کاهش موفقیت آمیز اختلاف
خیر آیا مشکلی وجود دارد؟
بلی
توقف فعالیت و ارزیابی پیامد مورد انتظار
اطمینان(امیدواری)؟
بله
خیر
رها کردن تلاش
کناره گیری از لحاظ رفتاری
عدم درگیری از لحاظ ذهنی
خیر امکان کناره گیری آشکار؟ بلی
شکل (۲-۲ ): الگو خود نظم دهی( کارور و شییر۲۰۰۰)
الگوی باتلر و وین
باتلر و وین[۴۱] الگویی از خود گردانی را در یادگیری ارائه کردند که مشتمل بر مجموعه ای از وقایع ارادی است. بر اساس این الگو، یادگیرندگان خود گردان با تکالیف در گیر میشوند، دانشها، باورها و عقایدی نیز دارند که مبنای تفسیر ویژگیها و ملزومات این تکالیف قرار می‌گیرد. آنان بر اساس تفسیر خود، هدفها را انتخاب می‌کنند؛ سپس با به کارگیری فنون و راهبرهایی برای رسیدن به آن هدفها، تلاش را آغاز می‌کنند. به دنبال این تلاش و درگیری با تکالیف، پیامدها و دستاوردهای ذهنی و رفتاری خاصی ایجاد می شود. در مرحله بعد، با نظارت بر این فرایندها و بازبینی پیامدهای جدید، مجموعه ای از بازخوردهای درونی ایجاد میگردد. اطلاعات به دست آمده از این نظارت، زمینه را برای تغییر مجدد تکلیف و درگیری فردی با آن ایجاد می کند. بدین ترتیب، درگیریهای بعدی با تکلیف سامان مییابد. یادگیرندگان ممکن است با انتخاب هدفهای جدید و بررسی راهبردها، نحوه درگیرشدن خود را تغییر دهند. اگر بازخورد بیرونی فراهم شود، ممکن است اطلاعات اضافی تأیید و تحکیم شود و یا در تعارض با برداشتهای یادگیرنده از تکالیف و یادگیری قرار گیرد. به نظر وین، دانش در خود گردانی نقش مهمی دارد. این دانش، شامل دانش زمینه، دانش راهبردها، دانش شرایط استفاده از راهبرد، دانش منابع شناختی و عملیاتی است که به شخص کمک می کند تا به اهداف مهم خود برسد (قربانخان،۱۳۹۰).
الگوی پنتریچ
پینتریچ (۲۰۰۸) چارچوبی نظری بر پایه دیدگاه شناختی ـ اجتماعی پیشنهاد کرده‌است. هدف او طبقه بندی و تحلیل فرآیندهای متفاوتی است که بخشی از یادگیری خودگردان را هدایت می‌کنند. این الگو با چهار فرض اساسی تعریف می شود ( نقل از کدیور، ۱۳۸۸).
۱ـ یادگیرندگان فعال هستند، چرا که آن ها تصمیم گیری می‌کنند و برای دانش و درک بیشتر خودشان درگیر رفتار میشوند.
۲ـ یادگیرندگان توانایی بالقوهای برای تنظیم یادگیری خودشان دارند.
۳ـ یادگیرندگان از تعدادی از اهداف و معیارهایی که باید پیشرفت خودشان را با آن ها بسنجند، آگاهی دارند.
۴ـ فعالیتهای خود تنظیمی یادگیری بین بافت، فرد و موقعیت اجتماعی افراد رابطه برقرار می کند ( نوتا، ۲۰۰۴).
در این الگو فرآیندهای خود تنظیمی بر اساس چهار مرحله سازماندهی شده‌اند:
۱) برنامه ریزی
۲) خود ـ نظارتی
۳) کنترل
۴ ) ارزشیابی.
در هر کدام از این مراحل فعالیتهای خود تنظیمی به ترتیب چهار بخش ترکیب و سازماندهی شده‌اند :
شناخت، انگیزشی/عاطفی، رفتاری و بافتی ( زمینهای) (شکل زیر).
بافتی (زمینهای)
رفتاری
انگیزشی/عاطفی
شناختی
مراحل
برداشت از تکلیف،
برداشت از بافت
برنامه ریزی زمان و تلاش،
برنامه ریزی برای خود
مشاهده گری رفتار
جهتگیری هدف، قضاوتهای
کارآمدی، قضاوت درباره ساده بودن یادگیری، برداشتها درباره
سخت بودن تکلیف، فعال سازی
ارزش تکلیف، فعال سازی علایق
هدف گزینی فعال سازی
محتوای دانش قبلی ، فعالسازی دانش فراشناختی
مرحله دور اندیشی ،
برنامه ریزی،
فعالسازی
برداشت از تکلیف،
برداشت از بافت
برنامه ریزی زمان و تلاش،
برنامه ریزی برای خود
مشاهده گری رفتار
جهتگیری هدف، قضاوتهای
کارآمدی، قضاوت درباره ساده بودن یادگیری، برداشتها درباره
سخت بودن تکلیف، فعال سازی
ارزش تکلیف، فعال سازی علایق
هدف گزینی فعال سازی
محتوای دانش قبلی ، فعالسازی دانش فراشناختی
مرحله دور اندیشی ،
برنامه ریزی،
فعالسازی
نظارت بر تغییرات
تکلیف و شرایط بافتی
آگاهی و نظارت تلاش، زمان
مورد استفاده، کمک طلبیدن
خود مشاهده گری رفتار
آگاهی و نظارت انگیزش و عواطف
آگاهی و نظارت
فراشناختی از شناخت
مرحله نظارت
تغییر یا انجام دوباره
تکلیف تغییر یا ترک
زمینه
افزایش/ کاهش تلاشها ادامه
دادن یا ترک کردن رفتار کمک
خواستن
انتخاب و انطباق راهبردها برای
مدیریت انگیزش و عواطف
انتخاب و انطباق
راهبردهای شناختی برای
یادگیری اندیشیدن و تفکر
مرحله کنترل
ارزشیابی تکلیف،
ارزشیابی بافت
انتخاب رفتار
واکنشهای عاطفی
تفاوتهای شناختی اسنادها
واکنش و انعکاس
شکل۲-۱ : مراحل و بخشهای یادگیری خود گردان ( نقل از کدیور، ۱۳۸۸).
برای پینتریچ، این چهار مرحله یک توالی عمومی است که یادگیرنده به موازات انجام تکلیف، این توالی را طی می‌کنند؛ اما این توالی سلسله مراتبی نیست یا به عبارت دیگر ساختار خطی ندارد. این مراحل می توانند به طور همزمان یا به صورت پویا، تعاملات چندگانهای میان فرآیندهای متفاوت و بخشهای آن، ایجاد کنند. به علاوه، پینتریچ نشان داد که همه تکالیف تحصیلی مستقیماً در خود تنظیمی درگیر نمیشوند. گاهی یادگیرنده برای انجام تکالیف مشخص، نیاز به برنامه ریزی، کنترل و ارزشیابی آن ها به صورت راهبردی ندارد، بلکه انجام آن می تواند به عنوان عملی از تجربه قبلی یادگیرنده با همان تکلیف، به صورت خودکار انجام گیرد (نقل از کدیور، ۱۳۸۸). پنتریچ و دی گروت[۴۲](۱۹۹۰) الگوی زیر را برای یادگیری خود تنظیمی مطرح کرده اند:
راهبرد های یادگیری خود تنظیمی
راهبردهای شناختی
فراشناختی
شکل(۲- ): الگوی نظریه یادگیری خود تنظیمی (پنتریچ و دی گروت،۱۹۹۲؛ نقل از امینی زرار،۱۳۸۷)
