اهمیت خلاقیت در زندگی را می توان در حول سه محور مورد بررسی قرار داد.

1. نقش خلاقیت در رشد مهارت‌ها

خلاقیت در رشد و ظهور مهارت‌ها نظیر مهارت‌های حل مسئله، خود آگاهی، مهارت‌های هنری، علمی و مکانیکی تاثیر به سزایی دارد (خانیان ۱۳۸۱: ۱۹).

1. نقش خلاقیت در توسعه روابط اجتماعی

یکی از نقشهای خلاقیت، ایجاد زمینه مناسب برای گسترش روابط اجتماعی است. به عبارت دیگر خلاقیت زمینه و شرایط انعطاف پذیری ذهنی و رفتاری و توانایی در ک متقابل را فراهم می‌کند.

1. نقش خلاقیت در بهداشت روانی

خلاقیت در زمینه‌های کنجکاوی، تلاش و تفکر بیشتر را فراهم می کند، خلاقیت باعث می شود فرد توانایی‌های نهفته خود را به صورتی مؤثر بسیج کند و به شیوه ای نو امکانات شناختی، انگیزشی و شخصیتی خود را فرا بخواند. در حقیقت فرد به سوی زندگی فعال، رهنمون می شود و با مشاهده چشم اندازهای نوین و جدید به طراوت و شادابی زندگی او افزوده می شود. پویایی در زندگی، جستجوی چشم اندازهای نوین و جدید به طراوت و شادابی زندگی او افزوده می شود. پویایی در زندگی، جستجوی چشم اندازهای نوین و شادابی یک اصل مهم در بهداشت روانی محسوب می شود (خانیان، ۱۳۸۱: ۱۶).

۲-۳-۴ خلاقیت و دیدگاه های روانشناسی ، سازمانی

خلاقیت از دیدگاه روانشناسی، خلاقیت یکی از جنبه‌های اصلی تفکر یا اندیشیدن است. تفکر عبارت است ‌از فرآیند بازآرایی یا تغییراطلاعات و نمادهای کسب شده موجود در حافظه درازمدت. تفکر بر دونوع است:

۱ – تفکر همگرا

۲ – تفکر واگرا

۱ – تفکر همگرا عبارت است از فرایند بازآرایی یا دوباره سازی اطلاعات و نمادهای کسب شده موجود در حافظه درازمدت.

۲ – تفکر واگرا عبارت است از فرایند ترکیب و نوآرایی اطلاعات و نمادهای کسب شده موجود در حافظه درازمدت، خلاقیت یعنی تفکر واگرا.

‌بر اساس این تعریف خلاقیت ارتباط مستقیمی با قوه تخیل یا توانایی تصویرسازی ذهنی دارد. این توانایی عبارت است از فرایند تشکیل تصویرهایی از پدیده‌های ادراک شده در ذهن و خلاقیت عبارت است از فرایند یافتن راه های جدید برای انجام دادن بهتر کارها; خلاقیت یعنی توانایی ارائه راه حل جدید برای حل مسائل; خلاقیت یعنی ارائه فکرها و طرحهای نوین برای تولیدات و خدمات جدید استمرار آن پس از غیبت آن پدیده‌ها.

خلاقیت از دیدگاه سازمانی، خلاقیت یعنی ارائه فکر و طرح نوین برای بهبود و ارتقای کمیت یا کیفیت فعالیت‌های سازمان «مثلا افزایش بهره وری، افزایش تولیدات یا خدمات، کاهش هزینه ها، تولیدات ‌یا خدمات از روش بهتر، تولیدات یا خدمات جدید و…» ( محمدی، ۱۳۸۴: ۱۵).

۲-۳-۵ مکاتب خلاقیت

خلاقیت از دیدگاه مکاتب مختلف سمت و سو و حال و هوایی متفاوت پیدا می‌کند. در این بخش، خلاقیت را در مکاتب روانکاوی، انسان گرایی و عصب شناختی مورد بررسی قرار می‌دهیم.

۲-۳-۵-۱ مکتب روانکاوی

عده ای از روانشناسان معتقدند: خلاقیت نتیجه تعارضی است که در ضمیر نا خود اگاه یا “من” ایجاد می شود. ‌به این معنی که اگر من بتواند راه حلی برای این تعارض پیدا کند که با ضمیر خود آگاه نیز هماهنگ باشد منجر به خلاقیت می شود و اگر نتواند، منجر به بیماری روانی می‌گردد. ‌بنابرین‏ از دیدگاه روانکاوی، خلاقیت و بیماری‌های روانی از یک منبع نشأت می گیرند، این تفاوت که فرد خلاق بر نا خودآگاه خویش کنترل معقولی دارد، اما بیمار در کنترل رفتار نا خود آگاه خویش دچار افراط و تفریط شدیدی می شود. روانکاوان جدیدی معتقدند که خلاقیت از ذهن نیمه آگاه نشأت می‌گیرد، زیرا زمانی که “من” فعالیتی ندارد، ذهن نیمه آگاه مشغول است. ذهن نیمه آگاه باید برای مدتی باید از ذهن نیمه آگاه و ضمیر نا خود آگاه فارغ باشد تا به جمع‌ آوری یاده های تازه بپردازد و خلاقیت ظهور یابد.

۲-۳-۵-۲ مکتب انسانگرایی

انسان گرایی از جمله مکاتبی است که به خلاقیت توجه خاصی نموده است. انسان گرایان خلاقیت را تنها به امور خارق العاد نسبت نمی دهند . آن ها معتقدند که خلاقیت نه تنها دست آوردها، بلکه فعالیت‌ها، فرایندها و نگرش‌ها را هم در بر می‌گیرد. انسان گرایان تأکید خاصی بر ارتباط خلاقیت با سلامت روانی، خود شکوفایی و کمال انسان دارند، چنان که مازلو اعتقاد دارد این رابطه به قدری عمیق است که می توان گفت: این واژه ها مفهوم واحدی دارند. راجرز^[۶۸] معتقد است: انگیزه اصلی خلاقیت، گرایش انسان به فعال ساختن خویشتن، کشش به سوی گسترش، رشد، پختگی، گرایش به آشکار سازی و به کار انداختن همه قابلیت‌های ارگانیسمی خویشتن است. ‌بنابرین‏ فرد خلاق کسی است که استعداد بالقوه انسان بودنش کامل است.

۲-۳-۵-۳ مکتب عصب شناسی

نظریه عصب شناسی را شاید بتوان یکی از جدید ترین دیدگاه ها دانست. در این دیدگاه رابطه خلاقیت با مغز و امواج مغزی مورد بررسی قرار می‌گیرد. پژوهش‌های زیادی راجع به نقش ‌نیم‌کره های مغز در زمینه‌های فکری انجام گرفته است. تحقیقاتی که وظیفه مغز چپ و را جستجو می‌کنند دو فرایند فکری را مشخص کرده‌اند: نیم کره چپ با اطلاعات شفاهی سروکار دارد و تفکر انتقادی را تنظیم می‌کند و مسوول خواندن رمزها، زبان و ریاضی به شیوه منطقی، تحلیلی و متوالی است، در حالی که نیم کره راست با اطلاعات تصویری و شنوایی سروکار دارد و تفکر انتقادی را تنظیم می‌کند. مغز راست با استعاره ها، شکلها، شهود و تحلیلها عمل می‌کند. افراد خلاق هر دو فرایند فکری را باهم ترکیب می‌کنند؛ زیرا در خلاقیت به هردو جنبه فکری نیاز است، هرچند که بعضی از محققان معتقدند در تفکر خلاق، ‌نیم‌کره راست نقش اصلی را دارد و ادغام وظایف دو ‌نیم‌کره لزومی ندارد و حتی می‌تواند اثر منفی داشته باشد، زیرا تفکر خلاق و منطقی نمی توانند به طور همزمان در بالاترین سطح خود عمل کنند. ‌بنابرین‏ خلاقیت با توجه به تقویت ‌نیم‌کره راست مغز شکوفا می شود (صمد آقایی، ۱۳۸۳: ۱۷-۲۲).

۲-۳-۶ نظریه های خلاقیت

محققین و صاحب نظران در طول تاریخ نظریه های فراوانی در خصوص خلاقیت داده‌اند، امام مهمترین و معروف‌ترین آن ها عبارتند از:

1. 1. نظریه نبوغ ذاتی ^[۶۹]

1. 1. نظریه رفتارگرایان ^[۷۰]

1. 1. نظریه افزایشی^[۷۱]l

1. نظریه ناگهانی

پیروان نظریه نبوغ ذاتی، معتقدند که خلاقیت ذاتی است و قابل اموزش نیست، در حالی که امروزه کاملا ثابت شده است که خلاقیت هم قابل آموزش است و هم قابل پرورش.

پیروان نظریه رفتار گرایان معتقدند: هیچ چیز جدید نیست، بلکه مجموعه عناصر قدیم هستند در لباس نو. این گروه اصل خلاقیت را در تمامی ادوار تاریخ، ترکیب اجزاء و عناصر موجود در یک کلیت جدید می دانند . به همین دلیل ثبت اختراعات در گذشته به لحاظ قانونی همواره مشکلاتی را در بر داشته است.

پیروان نظریه افزایشی معتقدند خلاقیت و راه حلهای خلاق، بدون برنامه و پیش‌بینی به صورت غیر قابل کنترل، غیر مترقبه و ناگهانی که می‌گوید راه حلهای جدید ناگهان و در یک ان به ذهن می‌رسد.

اما پیروان نظریه ناگهانی معتقدند: خلاقیت و راه حلهای خلاق ، بدون برنامه و پیش‌بینی به صورت غیر قابل کنترل ، غیر مترقبه و ناگاهانی به ذهن می‌رسند و این زمانی است که فرد می‌گوید: آهان! جواب مسئله را یافتم.

ورزش با تعریق و افزایش ضربان قلب ، کاهش اضطراب و افسردگی را موجب می شود، ورزش مستمر به طوری که بدن شروع به تعرق کند ، باعث افزایش تراوش هورمونهای آندورفین، آنکفالین و دانپورفین که خاصیت تسکین دهندگی دارند می شود . نقش ورزش مستمر در افزایش هورمون رشد که باعث ایجاد انگیزه ، شور و شوق زندگی در فرد می شود ، در سن ۲۰ سالگی حداکثر تراوش خود را دارد و طبق تحقیقات متخصصین در هر ۱۰ سال ، ۱۵ درصد از تراوش این هورمون کاسته می شود ،‌در حالی که ورزش مرتب میزان تراوش هورمون رشد را در سنین بالا در بدن تنظیم می‌کند . از دیگر فواید ورزش ، جلوگیری از فشار خون و سکته های قلبی و مغزی می‌باشد. ورزش مستمر ،کاهش چربی مضر خون( L.D.L)و افزایش چربی مفید خون(H.D.L ) است که این امر از تجمع چربی داخل عروق و تنگی و انسداد رگها جلوگیری می کندو در مجموع از وقوع سکته های قلبی و مغزی و افزایش فشار خون جلوگیری می‌کند. پس زمانی که در اثر ورزش سیستم ایمنی بدن قوی تر شد ، سلولهای سرطانی نیز کمتر خود را نشان می‌دهند واین امر موجب کاهش احتمال بروز سرطان در افراد است . هر یک از ارگان‌های بدن دارای عمر خاصی است ، به عنوان مثال قلب انسان از هنگام حیات حدود ۲ میلیارد بار می تپد که در این رابطه ضربان قلب انسان‌های مضطرب و عصبانی حدود ۸۰ الی ۸۵ بار است که با ضرب این تعداد در دقیقه و ساعت و روز و تقسیم آن بر ۲ میلیارد ،‌عمر متوسط افراد عصبانی حدود ۵۰ سال در می‌آید ولی با توجه به اینکه نبض افراد ورزشکار در حالت سکون حدود ۵۰ بار در دقیقه می زند(ضربان قلب ورزشکاری که در سیستم اسید لاکتیک یا غیر هوازی کار می‌کند حدود ۱۵۱ بار می‌باشد) با انجام عملیات قبلی ، طول عمر متوسط این افراد به حدود ۸۵ می‌رسد و این نشان می‌دهد که ورزشکاران حدود ۳۰ سال بیشتر از بقیه افراد عمر می‌کند(باقری، ۱۳۷۸) .

از جمله متغیر های مهمی که جزء شاخص های سلامت روان محسوب می‌شوند و در این پژوهش مورد بررسی قرار می گیرند؛ می توان به عزت نفس^[۱۳]، شادکامی ذهنی^[۱۴] و کیفیت زندگی ^[۱۵] اشاره کرد.

عزت نفس از جمله سازه‌های روانشناختی است که در چند دهه اخیر مورد توجه بسیاری از روانشناسان و پژوهشگران قرار گرفته است. بطورکلی ارزیابی هایی که فرد از خود می‌کند عزت نفس او را شکل می‌دهد(هنری ماسون، ترجمه یاسایی، ۱۳۷۵).همچنین عزت نفس درجه تصویب، تأیید، پذیرش و ارزشمندی است که فرد نسبت به خود احساس می‌کند. عزت نفس از خود پنداره متفاوت است ، خود پنداره عبارت است از مجموعه ویژگی هایی که فرد برای توصیف خویش به کار می‌برد در حالی که عزت نفس عبارت است از ارزشیابی اطلاعاتی که فرد درخود پنداره دارد و از اعتقادات فرد ‌در مورد تمام صفات و ویژگیهایی که در او هست ناشی می شود(نوربخش، ۱۳۸۴). مطالعات نشان داده است که اشخاص با عزت نفس بالا از لحاظ اعتماد به نفس در سطح بالایی قرار دارند و تلاش هایشان آن ها را به سوی موفقیت سوق می‌دهد. در این افراد احساس شایستگی و لیاقت عاملی برای دستیابی به سطوح بالایی از انگیزش درونی می‌باشد. انتظارات بالا موجب شکل گیری اهداف مشکل می شود و اهداف مشکل به برانگیختن تمرکز و چالش های مداوم کمک می‌کند که نتیجه آن پیشرفت و تقویت عزت نفس می‌باشد. اما افراد با عزت نفس پایین، انتظارات پایینی را برای عملکرد های خود در موقعیت های گوناگون در نظر می گیرند و اغلب توانایی‌های اولیه خود را دست کم می گیرند؛ چرا که فاقد اعتماد به نفس می‌باشند و از شکست می ترسند. به طور طبیعی نتیجه انتظارات پایین، تلاش کمتر و شکل گیری اهداف نه چندان دشوار و متوسط است. اهداف کوچک، عملکرد متوسط و تلاش کمتر را به دنبال دارد(غفاری، ۲۰۰۷).

تاکنون مطالعات در زمینه عزت نفس و ورزش صورت گرفته است که تفاوت معناداری را در عزت نفس افراد ورزشکار و غیر ورزشکار گزارش کردند و تاثیر برنامه تمرینی منظم بر افزایش عزت نفس را آشکار کردند. مجموعا مطالعات این حوزه تأکید دارند که فعالیت های ورزشی، موفقیت و شکست را به سرعت آشکار می‌کنند. به عبارت دیگر اجرای موفقیت آمیز در ورزش بازخورد های فوری را برای ورزشکار فراهم می آورد، این باز خورد مثبت باعث به وجود آمدن احساس شایستگی و عزت نفس می شود(ملکی، ۱۳۹۰).

یکی دیگر از متغیر های پژوهش حاضر شادکامی ذهنی است. واژه شادکامی چندین مفهوم متفاوت را به ذهن متبادر می‌کند ( برای مثال شادی ، ‌خشنودی ، لذت ، خوشایندی) که در برگیرنده انواع ارزشیابی هایی است که فرد از خود و زندگی اش به عمل می آورد ( دانیر ، ۲۰۰۲). این ارزشیابی ها مواردی از قبیل رضایت از زندگی ، هیجان و خلق مثبت و فقدان افسردگی و اضطراب را شامل می شود و جنبه‌های مختلف آن نیز به شکل شناخت ها و عواطف است ( دانیر و ساه ، ۱۹۹۷). در صورتی که افراد از شرایط زندگی راضی بوده و عواطف مثبت بیشتر و عواطف منفی کمتری را تجربه کنند ،‌گفته می شود که از شادکامی بالایی برخوردارند( ادینگتون و شومن^[۱۶] ، ۲۰۰۴).به عقیده صاحب نظران، شادی صرفنظر از چگونگی کسب آن می‌تواند سلامت جسمانی را بهبود بخشد. افراد شاد آسانتر تصمیم می گیرند ،‌ روحیه مشارکتی بیشتری دارند و نسبت به کسانی که با آن ها زندگی می‌کنند ، بیشتر احساس رضایت می‌کنند ( مایرز^[۱۷] ،‌۲۰۰۲).

شادی از عوامل چندی از قبیل رضایت کمی از زندگی ، رضایت از مقوله های خاص زندگی ، وجود عواطف مثبت فراوان (خلق و عواطف خوشایند) و فقدان مبنی عواطف منفی ( خلق و عواطف ناخوشایند ) تشکیل می‌گردد. این مؤلفه ها را می توان به اجزای کوچکتر تقسیم کرد. عواطف مثبت را می توان تحت مفاهیمی مانند : خوشی ،‌وجد رضایت ، غرور ، محبت ،‌شادی و شور تقسیم بندی کرد. عواطف منفی را نیز می توان به مفاهیمی مانند : احساس گناه ،‌ شرم ، غمگینی ، ‌اضطراب ، نگرانی ،‌خشم ، استرس ، افسردگی و حسادت طبقه بندی کرد. رضایت از زندگی را نیز می توان به اجزایی از قبیل : رضایت از زندگی فعلی ،‌ رضایت از گذشته ، آینده و افراد مهم تقسیم بندی نمود. رضایت از مقوله های مهم را نیز می توان به مقوله هایی مانند: کار ، خانواده ، ‌تفریح ،‌سلامتی ، ‌امور مالی خود و گروه تقسیم بندی نمود ( ادینگتون و شومن، ۲۰۰۴).

بررسی مطالعات حوزه شادکامی نیز نشان می‌دهد که یکی از مهمترین عوامل در ایجاد شادکامی، پرداختن ­به ورزش و فعالیت­بدنی است(بن مک ناویل، ۲۰۰۳). مطالعات نشان داده است که کسانی که به­ طور منظم ورزش ‌می‌کنند، از شادکامی بالاتری برخوردار هستند(بن مکانویل، ۲۰۰۳). همچنین بیدل و موتری(۱۹۹۱) بیان کردند، ورزش عزت نفس را تقویت و موجب افزایش شادی می­گردد. ورزش منظم در دانش ­آموزان رضایت از زندگی بیشتری را نیز به همراه دارد. (رولند و همکاران، ۲۰۰۳). به اعتقاد کوپر اسمیت(۲۰۰۵) ورزشکاران از پایداری هیجانی و اعتماد به نفس بالایی برخوردارند و نسبت به خود و زندگی تصورات مثبتی دارند و عوامل شخصیتی آنان نیز به نحو بارزی رشد یافته است(به نقل از امینی، ۱۳۹۰).

منبع واریانس

MS

EMS

ECV

فرد ()

سوال ()

انواع تصمیم و واریانس­های خطا

در یک وضعیت اندازه ­گیری، نوع تفسیر نمره (هنجار در مقابل ملاک­مرجع) تعیین می‌کند که کدام تصمیم (نسبی یا مطلق) مناسب است و واریانس خطا به طور متفاوتی برای هر نوع از تصمیم تعریف می شود. یک تصمیم مطلق^[۸۰] است اگر تصمیم درباره افراد مبنی بر نمراتشان در ارتباط با یک ملاک باشد. به بیانی دیگر، تصمیم مطلق بر روی سطح عملکرد افراد بدون توجه به رتبه­ی آن ها متمرکز است و در ارتباط با ثبات جایگاه نسبی افراد و هم ثبات نمرات واقعی است. واریانس خطا برای تصمیم مطلق را با علامت نشان می­ دهند و آن را واریانس خطای مطلق^[۸۱] می‌نامند که شامل همه مؤلفه­ های واریانس مدل به جز هدف اندازه ­گیری است. این نوع واریانس بیانگر تفاوت میان نمره مشاهده شده و نمره جهان فرد است. یک تصمیم نسبی^[۸۲] است اگر تصمیم درباره افراد مبتنی بر جایگاهشان در ارتباط با دیگران باشد. این نوع تصمیم بر روی تفسیر نمره هنجار­مرجع متمرکز است. یعنی نمرات اندازه ­گیری برای متمایز کردن آزمودنی­ها به کار می­روند. اعتبار اندازه ­گیری در این حالت مربوط به ثبات جایگاه نسبی افراد است نه ‌در مورد ثبات نمرات واقعی. واریانس خطا برای تصمیم نسبی را با علامت نشان می‌دهند و آن را واریانس خطای نسبی^[۸۳] می­نامند. این نوع واریانس شامل همه ی مؤلفه­ های واریانس تعاملی است که هدف اندازه ­گیری را در بر ‌می‌گیرد. واریانس خطای نسبی به صورت تفاوت میان نمره انحرافی مشاهده شده شخص^[۸۴] و نمره انحرافی جهان^[۸۵] او تعریف می­ شود. این نوع واریانس مشابه واریانس خطا در CTT است. ریشه دوم واریانس­های خطا (نسبی و مطلق)، برآوردی از خطای استاندارد اندازه ­گیری (نسبی و مطلق) است که ‌می‌توان از آن در جهت ساخت فواصل اطمینان حول نمره جهان فرد استفاده کرد.

در کل واریانس خطای نسبی کمتر از واریانس خطای مطلق است زیرا شامل مؤلفه­ های واریانس کمتری است. این نشان می­دهد که تفسیر­های نسبی ‌در مورد نمرات افراد نسبت به تفسیرهای مطلق کمتر مستعد خطا هستند. در شکل زیر، تفاوت میان خطای مطلق و خطای نسبی طرح P×I نشان داده شده است. قسمت­ های هاشور خورده، سهم واریانس خطا تحت سطوح مختلف است.

خطای مطلق خطای نسبی

نمودار ۲-۴: سهم واریانس خطای نسبی و مطلق در طرح یک رویه ­ای متقاطع

واریانس خطا برای این طرح در صورتی که تصمیم نسبی باشد :

همچنین، واریانس خطا برای تصمیم­های مطلق به صورت زیر تعریف می­ شود:

اگر رویه موجود در طرح، رویه سوال باشد؛ تعداد سوالات تعریف شده در مطالعه D است (برنان، a 2010؛ وب و شیولسون، ۲۰۰۵؛ فن و سان، ۲۰۱۳).

انواع ضرایب

هنگامی که ‌در مورد مفهوم­سازی خطا (نسبی در مقابل مطلق) تصمیم گرفته شد، سطوح اندازه ­گیری مختلفی در سنجش اعتبار به کار می­رود. ضریب اعتبار و محاسبه آن بستگی به مفهوم­سازی خطای از پیش تعیین شده به عنوان مطلق یا نسبی دارد. به بیان دیگر، GT میان دو نوع ضریب اعتبار تمایز می­ گذارد:

اولین، ضریب تعمیم­پذیری (ضریب G) است و زمانی به کار می­رود که تصمیم­ها نسبی هستند. این ضریب، همه منابع خطایی که جایگاه نسبی افراد را تحت تأثیر قرار می­دهد (تعاملات هر رویه با هدف اندازه ­گیری) را در بر ‌می‌گیرد. ضریب G را با علائم یا نمایش می­ دهند و فرمول آن به صورت زیر ‌می‌باشد:

دومین، شاخص اتکاپذیری () است و برای تصمیم­های مطلق به کار می­رود. این شاخص، همه مؤلفه­ های واریانس به غیر از هدف اندازه ­گیری را در بر ‌می‌گیرد و به صورت زیر فرمول­بندی می­ شود:

تفاوت ضریب تعمیم پذیری و شاخص اتکاپذیری در این است که اولی شامل واریانس خطای نسبی و دومی شامل واریانس خطای مطلق است. ‌بنابرین‏ شاخص اتکاپذیری عموماً کمتر از ضریب تعمیم­پذیری است(همان منبع).

در قسمت زیر، به نظریه پرسش – پاسخ(IRT)، به همراه مفروضات، مفاهیم اساسی و مدل­های آن اشاره می­ شود. مطالب آن از منابع جزوه کلاسی فلسفی نژاد (۱۳۹۱)؛ همبلتون و همکاران (ترجمه­ی فلسفی­نژاد، ۱۳۸۹)؛ امبرتسون و رایس (ترجمه­ی شریفی و همکاران، ۱۳۸۸)؛ ستاری (۱۳۸۲) و بیکر (ترجمه­ی هومن و عسگری، ۱۳۸۱) گرفته شده است.

نظریه پرسش – پاسخ(IRT)

نارسایی­های نظریه کلاسیک موجب شد از سال ۱۹۸۰ به بعد به طور چشمگیری از نظریه پرسش – پاسخ (IRT) استفاده شود. به­ طوری که این نظریه به سرعت به صورت خطوط فکری پایه­ های نظری اندازه ­گیری درآمده است. نظریه پرسش – پاسخ چارچوب مفیدی را برای حل مسائل متنوع و گسترده اندازه ­گیری فراهم ‌می‌آورد. نظریه پرسش – پاسخ که به عنوان نظریه صفت مکنون نیز معروف است، اندازه ­گیری مبتنی بر مدل است که بر اساس آن سطح توانایی آزمودنی از روی پاسخ­های او به سوالات آزمون برآورد می­ شود. این نظریه مجموعه ­ای از مدل­های ریاضی و آماری است که برای تبیین رابطه تابعی میان صفت زیربنایی مورد سنجش که غالباً توانایی^[۸۶] است و احتمال پاسخ صحیح به سوال به کار می رود. این نظریه توانسته است برای طراحی و تحلیل آزمون­های روانی و تربیتی مفید واقع شود و مواردی از قبیل سنجش انطباقی^[۸۷]، کنش افتراقی سوال^[۸۸]، همترازسازی^[۸۹] نمرات آزمون­ها و ایجاد بانک سوال از کاربردهای با ارزش این نظریه محسوب می­شوند.

مفروضات نظریه پرسش – پاسخ

از آنجا که نظریه پرسش – پاسخ مبتنی بر مدل است، ‌بنابرین‏ پیش فرض­های مدل باید برقرار باشد تا بتوان از آن استفاده کرد. اگر پیش­فرض­ها برقرار نباشند،CTT بهتر از IRT است اما در صورت برقراری مفروضات، IRT ابزار قدرتمندی است که به نتایج معتبر و دقیق­تری منجر می­ شود که از نظریه کلاسیک با مفروضات ضعیف بر نمی­آید. در اینجا به دو مفروضه زیربنایی این نظریه اشاره می­ شود.

تک بعدی بودن^[۹۰]

تک بعدی بودن یک آزمون اشاره دارد به اینکه سوالات آزمون فقط یک توانایی را اندازه بگیرد. هر چند این مفروضه نمی­تواند به طور کامل رعایت شود و آزمونی ساخته شود که صد در صد خالص باشد و فقط یک ویژگی را بسنجد، زیرا عواملی همچون؛ دانش فهم سوال، پیدا کردن سرنخ ها، انگیزش، اضطراب و خستگی آزمودنی عملکرد آزمودنی را متأثر می­سازد. با این وصف آنچه در این میان اهمیت دارد، این است که هر آزمون یک توانایی غالب را بسنجد. برای آزمودن تک بعدی بودن یک آزمون از تحلیل عاملی استفاده می­ شود.

استقلال موضعی^[۹۱]

معنی استقلال موضعی آن است که با ثابت نگه داشتن توانایی­هایی که عملکرد در آزمون را تحت­تاثیر

اما در سایر موارد، نقض قرارداد از طرف مشتری، اثری در انتقال ضمان ندارد، به ویژه نقضی که موجب سلب قدرت فروشنده در تسلیم کالا به وی نگردد . (دکتر صفایی و همکاران، ۱۳۹۰ :۹۵) (جمعی از نویسندگان، ۱۳۷۴ :۳۴)

بند دوم- نقض قرارداد از ناحیه فروشنده و تأثیر آن بر انتقال ضمان

نقض قرارداد از طرف فروشنده، ممکن است نقض اساسی (ماده ۲۵ک.) یا غیراساسی باشد.

۱- نقض غیراساسی قرارداد از ناحیه فروشنده :

نقض غیراساسی قرارداد از طرف فروشنده، خریدار تضمیناتی را که برای طرف مقابل در نظر گرفته شده، در اختیار دارد و می‌تواند از آن استفاده کند . راه‌هایی که در این فرض در اختیار خریدار است، عبارتند از :

1. 1. درخواست تعمیر کالا در صورتی که نامعقول نباشد (ماده ۴۶ بند ۳) ؛^[۳]۱

1. 1. تقلیل ثمن (ماده ۵۰ ک.) ؛ ^[۴]۲

1. پرداخت غرامت (ماده ۴۵ بند ۲ ک.) ؛ ^[۵]۳

استفاده از راه‌های جبران خسارت گفته شده، منافاتی با انتقال ضمان و تحمیل آن به مشتری ندارد . مثلاً شخص «الف» ۵۰۰ دستگاه تلویزیون می‌خرد، فروشنده «ب» آن‌ ها را جهت ارسال به مشتری تحویل متصدی حمل می‌دهد . درهمان زمان ضمان کالا به مشتری منتقل می‌شود .

اما بعد از آنکه محموله به دست خریدار می‌رسد، معلوم می‌شود که ۲۰۰ دستگاه از تلویزیون‌ها در حین حمل خسارت دیده‌اند.

ضمناً ۱۰ دستگاه از آن‌ ها نیز دارای نقص فنی بوده و مطابق قرارداد نیستند . در این جا عدم مطابقت ۱۰ دستگاه، نقض اساسی نیست، در عین حال خریدار می‌تواند نسبت به آن‌ ها درخواست تعمیر و رفع نقص کند (اگر نامعقول نباشد)، یا ثمن را تقلیل دهد، یا خسارت دریافت کند . ولی زیانی که بر آن ۲۰۰ دستگاه وارد شده، چون بعد از انتقال ضمان بوده، بر عهده مشتری است . (جمعی از نویسندگان، ۱۳۷۴ : ۴۷) (صفایی و همکاران، ۱۳۹۰ : ۹۶)

۲- نقض اساسی قرارداد از ناحیه فروشنده

در فرضی که فروشنده مرتکب نقض اساسی قرارداد شده، وضعیت تا حدودی متفاوت است . در این فرض، علی رغم مواد ۶۷ تا ۶۹ کنوانسیون راجع به انتقال ضمان، خریدار از هر نوع وسیله‌ای که کنوانسیون در این فرض در اختیار او نهاده، برخوردار است .

ماده ۷۰ کنوانسیون در این خصوص مقرر می‌دارد : «چنانچه بایع مرتکب نقض اساسی قرارداد شده باشد، مواد ۶۷، ۶۸ و ۶۹ مانع از توسل مشتری به طرق جبران خسارت ناشی از نقض که در دسترس اوست، نخواهد بود …» .

ضمانت اجراهایی که در این فرض در اختیار خریدار هستند، علاوه بر آنچه که ‌در مورد نقض غیراساسی گفته شد، عبارتند از :

1. 1. درخواست کالای جانشین (ماده (۲) ۴۶ ک.) ؛ ^[۶]۱

1. فسخ قرارداد (ماده ۴۹ک.). ؛ ^[۷]۲

اگر مشتری قرارداد را فسخ نماید، می‌تواند تمام ثمن را مسترد دارد و باید کالا را به همان وضع موجود به فروشنده برگرداند .

‌بنابرین‏ نقص و خسارتی که در حین حمل و بعد از انتقال ضمان به مبیع وارد شده و علی الاصول می‌باید به مشتری تحمیل گردد، به فروشنده تحمیل می‌شود .

ممکن است گفته شود که حق فسخ مشتری، در جایی که وی نتواند کالا را به همان وضعیتی که دریافت داشته، به فروشنده رد نماید، مطابق بند ۱ ماده ۸۲ ک. از بین می‌رود . ^[۸]۱

ولی این تصور درست نیست ؛ از یک سو، می‌توان گفت مشتری در لحظه‌ی تسلیم کالا به متصدی حمل، آن را به مفهوم واقعی تحویل نگرفته است، زیرا وی در آن لحظه در وضعی نبوده که از انطباق کالا با قرارداد مطمئن باشد ؛ از سوی دیگر می‌توان گفت که این فرض از مصادیق بند ۲ ماده ۸۲ است ؛ یعنی فرضی که تلف و نقص مبیع منتسب به مشتری نبوده و مانع از فسخ نمی‌باشد . در واقع این مورد، استثناء بر بند ۱ ماده ۸۲ ک. است .

مثلاً اگر شخصی ۳۰۰ کیسه برنج بخرد و فروشنده آن را تحویل متصدی حمل دهد و در جریان حمل ۱۰۰ کیسه از آن در اثر آب گرفتگی خسارت ببیند و بعد از تحویل گرفتن مشتری و بازرسی معلوم شود که ۲۰۰ کیسه هم مطابق قرارداد نیست، این عدم انطباق، نقض اساسی تلقی شده و مشتری حق فسخ قرارداد را خواهد داشت (ماده (۱) ۴۹ ک.) .

با فسخ قرارداد، مشتری تمام ثمن را مسترد و کالا را با همان وضع (۱۰۰ کیسه خسارت دیده) به فروشنده برمی گرداند . در نتیجه خسارت به فروشنده تحمیل می‌گردد . (جمعی از نویسندگان، ۱۳۷۴ : ۴۷) (صفایی و همکاران، ۱۳۹۰ :۹۷) (کریم کاشی، ۱۳۸۰ :۴۳)

گفتار پنجم- شیوه های جبران خسارت

در این گفتار در قالب چند بند به بررسی شیوه های جبران خسارت می پردازیم.

بند اول- خریدار و روش‌های جبران نقض قرارداد توسط فروشنده

در حقوق ملی کشورها چنانچه کالایی مطابق با آنچه که در قرارداد آمده است، نباشد معمولاً به دو شیوه متوسل می‌شوند . گاهی در صورتی که فروشنده تضمینی در زمینه اجرای تعهد خود داشته باشد به عنوان ضمانت اجرای تعهد به آن متوسل می‌شوند .

برخی مواقع به مفهوم کلی عدم اجرای قرارداد که غالباً وابسته به تعهد مربوط به تحویل کالا می‌باشد تمسک می‌جویند.

با عنایت به مقررات کنوانسیون بیع بین‌المللی کالا در صورت عدم انطباق کالا با مفاد قرارداد مشتری می‌تواند به اقدمات ذیل متوسل شود.

بند دوم- اجرای اجباری تعهد

در بند ۱ ماده ۴۶ کنوانسیون آمده است : «خریدار می‌تواند ایفای تعهدات فروشنده را از وی بخواهد، مگر اینکه خریدار متوسل به جبران خسارتی شده باشد که غیرمتناسب با درخواست او باشد.»

این مطلب چیزی است که در حقوق بیشتر کشورها تصریح شده است .

چنانچه فروشنده‌ای کالایی را تحویل خریدار دهد که مطابق با آنچه که در قرارداد آمده است نباشد، وی می‌تواند به دادگاه رجوع و اجرای اجباری قرارداد را از دادگاه درخواست کند . لکن این امر در صورتی انجام می‌پذیرد که موضوع مورد معامله عین معینی باشد .

ماده ۴۶ کنوانسیون بیع بین‌المللی کالا را باید با توجه به ماده ۲۸ آن اعمال کرد . ‌بر اساس ماده اخیرالذکر چنانچه ‌بر اساس مقررات کنوانسیون یکی از طرفین حق اجرای تعهد را از سوی دیگری داشته باشد، دادگاه در صدور حکم نسبت به اجرای عین تعهد تکلیف ندارد، مگر اینکه مطابق قانون متبوع خود، نسبت به قراردادهای بیع مشابهی که مشمول مقررات کنوانسیون نیستند، حکم به اجرای عین تعهد بدهد . (جمعی از ویسندگان، ۱۳۷۴ : ۱۷۳) (سماواتی، ۱۳۸۹ : ۶۸)

بند سوم- اخذ بدل

طبق کنوانسیون بیع بین‌المللی کالا چنانچه عدم انطباق کالا در برگیرنده نقض اساسی قرارداد باشد به منظور جلوگیری از ابطال قرارداد، مشتری می‌تواند مطالبه بدل نماید . بند ۲ ماده ۴۶ کنوانسیون بیانگر این مطلب است . لکن مشتری زمانی می‌تواند درخواست بدل کالا را بنماید که ماده ۳۹ کنوانسیون را رعایت کرده باشد .

‌بر اساس ماده اخیر خریدار باید اخطاری به فروشنده بدهد و نوع عدم مطابقت را ظرف مدت زمانی متعارف پس از کشف عدم انطباق یا پس از مدتی که باید او ‌به این مطلب پی می‌برده است، متذکر شود. (جمعی از نویسندگان، ۱۳۷۴ : ۴۷)

بند چهارم- مرمت و تعمیر کالا

در زمان‌های قدیم برای مو زدایی و لش زنی پوست از وسیله ای که به صورت شیب داری در کف کارگاه قرار می گرفت استفاده می‌کردند. این وسیله را beam می‌گفتند و محوطه ای که این وسیله در آنجا قرار می گرفت Beamhouse گفته می شد. بعد ها به مرور زمان به کلیه عملیاتی که در قسمت ترکاری یا خیس کاری انجام می‌گیرد عبارت Beamhouse operation اطلاق شده است.

۳-۴-۲ خیساندن

خیساندن اولین مرحله چرم سازی و ترکاری است که طی آن تمامی آثار curing از بین می رود. درضمن انبارداری پوست های ترنمکی حدود ۳۵-۳۰% آب طبیعی خود را از دست می‌دهند . به خاطر وجود آب کافی در پوست های ترنمکی در مرحله سوکینگ این پوستها مشکلی پیش نمی آید. آب ساده به مدت چند ساعت پوستهای ترنمکی را دی هیدراته (جذب مجددآب) کرده و شرایط مناسب را برای عملیات بعدی دباغی فراهم می‌کند.

پوستهای خشک نمکی در مرحله سوکینگ با مشکلات زیادی روبه رو هستند که به وسیله سوکینگ اسیدی و قلیایی این مشکل برطرف می‌گردد. سوکینگ قلیایی ارجح تر است به دلیل اینکه بااستفده از سوکینگ اسیدی در مرحله موزدایی به مشکل برمی خوریم.

مشکلات پوست های خشک نمکی در مرحله سوکینگ :

در ضمن خشک شدن پوست غلاف آبکی اطراف زنجیرهای باردار شده الکتریکی پروتئین از بین می رود و پوندهای عرضی الکترووالانسی بین رشته‌های پروتئین تبدیل می شود به پیوندهای عرضی بسیار محکم که در جهت طولی و عرضی الیاف پوست فیکس گردیده است. همچنین در اثر خشک شدن پوست در نور آفتاب مواد موجود در الیاف، منعقد شده و تبدیل به مواد چسبناکی می‌گردد که از جدا شدن الیاف از همدیگر جلوگیری می‌کند.

اهداف سوکینگ :

حذف نمک و از بین بردن تمام آلودگی های پوست. اگر خون حذف نشود آهن موجود در آن باعث ایجاد لکه می شود. چون آهن خاصیت دباغی کنندگی دارد ازاین رو لکه ایجاد شده در مراحل بعدی هم از بین نمی رود .

دی هیدراته کردن پوست(جذب مجددآب)

نرم و پخش کردن مواد سیمانی موجود بین الیاف پوست

نرم و متورم کردن الیاف پوست

حذف چربی ها ی فیزیولوژیکی پوست

حذف پروتئین های کروی

آب مصرفی در سوکینگ :

کیفیت آب مصرفی در مرحله سوکینگ بر کیفیت و روند چرم سازی تاثیر زیادی دارد از این رو استفاده از آب ‌بر اساس کیفیت آن صورت می‌گیرد. آب همیشه دارای مقادیر محلول یا معلق می‌باشد که این مواد کیفیت آب را تعیین می‌کنند.

در فرایند چرم سازی از آب سخت استفاده نمی شود زیرا این آب در مراحل مختلف فرایند چرم سازی ایجاد شرایط نامطلوبی می‌کند .

اثر سختی آب در مراحل مختلف چرم سازی:

در مرحله سوکینگ : باعث می شود تا پوست های خشک دیر و به سختی خیس شود .

۴-۴-۲ مرحله آهک دهی :اثر چندانی ندارد مگر منجر به ایجاد کربنات کلسیم و منیزیم در سطح پلت شود.

۵-۴-۲ مرحله آهک گیری :اگر از سولفات آمونیوم استفاده شود موقع شستشو امکان دارد مشکل پیش بیاید.

در دباغی گیاه :کربنات کلسیم و منیزیم با مواد دباغی، تانن های غیر محلول تشکیل می‌دهند. این ترکیبات در اثر اکسید شدن رنگ چرم را تیره می‌کنند.

در خنثی سازی :کربنات ها سرعت خنثی سازی را زیاد می‌کنند.

در رنگ رزی :رنگ های بازی به کربنات ها حساس اند. رنگ غیر یکنواخت می شود و مقداری از آن رسوب می‌کند .

در روغن دهی : به عنوان صابون کلسیمی ،روغن‌ها را رسوب می‌دهند و شرایط سطح چرم را برای فینیش نامناسب می‌کنند.

در فینیش : امولسیون لاکهای محلول در آب را می شکنند.

مراتب سوکینگ :

سوکینگ اولیه :پوست خام دارای مقادیر زیادی تخم باکتری است که به دلیل مقادیر بسیار زیاد نمک در مرحله انبار داری و نگهداری پوست امکان تکثیر و فعالیت ندارند. وقتی پوست در آب زیادی قرار می‌گیرد نمک ها در آب حل شده و امکان فعالیت مجدد باکتریها فراهم می شود از این رو برای حذف تخم باکتری ابتدا پوست با مقادیر بسیار کم آب شسته می شود سپس سوکینگ اصلی انجام می‌گیرد .

سوکینگ اصلی: در حقیقت شستشوی کامل پوست است که آب به عنوان ماده اصلی در آن مدنظر است. این مرحله را با بهره گرفتن از مواد کمکی تسریع می‌کنند .

عوامل تاثیر گذار بر سوکینگ :

عملیات مکانیکی: پوست هایی که در آفتاب خشک می‌شوند قسمتی از مواد بین الیافی آن ها تبدیل به مواد نامحلول می شود از این رو این قسمت ها در آب خیس نمی شوند. استفاده از ماشین لش زنی قبل از عمل سوکینگ یا لش زنی با دست برای حذف این مواد توصیه می شود.

اثر دما : با بالا رفتن دمای سوکینگ خالی شدن پوست افزایش می‌یابد هم چنین دما باعث رشد سریع باکتری‌های پروتئولیتیک می شود. بالاترین درجه حرارت برای سوکینگ ۲۴ درجه است. بهتر است سوکینگ در شب انجام گیرد .

اثر ph : ph حمام سوکینگ نقش مهمی را بازی می‌کند پوست در ph ایزوالکتریک کمترین تورم را دارد.ph حمام سوکینگ معمولا ۸-۷ می‌باشد. اگر سوکینگ در ph بالاتر یا پائین تر از ph ایزوالکتریک صورت گیرد بایستی مقدار کافی نمک به حمام اضافه شود تا از تورم سطحی پوست جلوگیری شود .

استفاده از نمک : در سوکینگ پوست های خشک به دلیل جلوگیری از تورم سطحی شدید آن و پوست های خیلی تازه برای تسریع در امر حل پروتئین های کروی مثل آلبومین بایستی از نمک استفاده شود. نمک در حذف خونابه هم نقش بسزایی دارد.

مواد افزودنی و مواد شیمیایی و بیو شیمیایی: این مواد به منظور کاهش دادن کشش سطحی آب و تسریع عمل سوکینگ مورد استفاده قرار می گیرند.

۶-۴-۲ موزدایی :

بعد از سوکلینگ پوست برای موزدایی آماده می شود .

موزدایی را می توان در دو روش انجام داد :

موزدایی به طریق حفظ مو: در این روش بافت های اپیدرم احاطه کننده مو، تخریب می شود و در نهایت مو شل شده و حذف می شود .

موزدایی به طریق سوزان : این روش در موزدایی از پوست های گاوی استفاده می شود .

روش های موزدایی:

• • موزدایی به طریق حفظ مو

• • موزدایی تعریقی

• • موزدایی آنزیمی

• • موزدایی از طریق مواد زنی

• • موزدایی به طریق سوزاندن

• • استفاده ازروش اکسیداسیون

• استفاده مستقیم ازمواد احیاکننده

موزدایی با استفاده مستقیم از مواد احیا کننده : این روش عمدتاً در ساخت چرم های سنگین و بیشتر در پوست هایی که رخ مناسبی ندارند استفاده می شود در این روش بعد از اتمام سوکینگ آب پدل عوض می شود و سپس فلوت زیر آماده می‌گردد که مو در مدت ۴-۲ ساعت کاملا به صورت خمیر در آمده و به مدت ۴۸-۱۲ ساعت با بهره گرفتن از ۵-۴% آهک ریلایمینگ می شود.

موزدایی به روش اکسیداسیون : در این روش از دی اکسید کلره در محیط اسیدی استفاده می شود. دی اکسید کلره به باند s-s کراتین حمله کرده و تولید کراتین سولفونیک اسید می‌کند. کلر آزاد شده جذب پوست شده اما مواد کراتینی اپیدرم در اثر واکنش های اکسیداسیون از حالت نامحلول به حالت محلول در آب تبدیل می شود.

۴keratin-s-s-keratin +10 ClO₂ +۴H₃O ^{+ ——–>} ۸keratin –SO3H +5CL₂

حد دیلایمینگ :