به طورکلی محیط سازمانهای رسانهای محیطی پیچیده، متغیر و نامطمئن است. بهاین معنی که اولاً با اجزا و عناصر محیطی متعددی در ارتباط و تعامل اند، ثانیاًً این اجزای محیطی به سرعت تغییر میکند و از میزان پایداری پایین برخوردارند. به عنوان مثال تکنولوژی رسانهای هر روز در حال تغییر است و نهایتاًً اینکه پیشبینی رفتارهای عوامل محیطی نیز کار دشواری است و به عبارتی سازمانهای رسانهای در محیط نامطمئن به سر میبرند ( روشندل اربطانی، مفهوم شناسی مدیریت رسانه
نسبت رسانه و اخلاق
پس از ارائه تعاریف مختلف از مفاهیم کلیدی نوشتار، ترابط میان اخلاق و رسانه مورد بررسی قرار میگیرد. از دید بسیاری از محققین اخلاق شرط مهمی برای موفقیت یک سازمان میباشد. چون رویکرد این نوشتار مدیریتی است و امروزه رسانه ها را نیز در قالب سازمان تعریف میکنند، اهمیت اخلاق در رسانه را میتوان با موضوع سازمان مرتبط دانست. برای مثال سید جمالالدین اسدآبادی در مقالهای که در باب فواید روزنامه (که خود یک نوع رسانه میباشد) نوشته است در ۱۹ بند بهاین فواید اشاره میکند که سه بند اول آن به اخلاق مربوط میشود. این تقدم نشانه:
-
- اهمیت کارکرد اخلاقی رسانه ها برای وی.
-
- احتمالا توجیه وجود این ابزارها در جوامع سنتی و اخلاق گرا که رسانه ها را بعضیا گسترش دهنده رذائل تلقی میکردهاند.
- بیانگر نگرش اخلاقی سید جمال و دیگر پیشگامان تجدد دینی به رسانههاست.
از نگاه سید، جریده از آن جهت میتواند مفید باشد که «مسابقات میکند در نشر فضلیت در باب فضایل اولا برای محمدت حقه که جزای صاحب فضیلت است و ثانیاً از برای حث دیگران بر اکتساب فضایل و مبادرت میکند بر ذکر رذائلی که ضررهای متعدی است به جهت کنح (بازداشتن) صاحب رذیله و رجر سائر ناس از ارتکاب مثل آن (و) منافع اخلاق جمیله را به ادله واضحه و بیابات شافیه به نهجی که عوام از آن فایده گیرد و خواص نیز بی بهره نماند، هر روز در اعمده [افعال] خود داد میکند و مساوی صفات خسیسه دنیه را و مضرت آن ها را در عالم انسانی به عبارات دلپذیر شرح و بسط میدهد» ، (جعفری نژاد، بررسی برخی از حیطههای اخلاق حرفهای و رسانه)
جدا از متفکرین اسلامی، متفکرین غربی نیز بر اهمیت اخلاق برای مدیریت یک سازمان صحه گذاشته اند، برای مثال پیتر دراکر در اهمیت اخلاق ورزی مدیران به ویژه مدیران عالی میگوید: «اگر مدیر فاقد اخلاق نیکو باشد یا درستکار نباشد، روح و حیات سازمان را تباه میکند.» نکته حائز اهمیت این است که بهره وری را میتوان با سازو کارهای مختلف اندازه گیری کرد، اما قوت و ضعف اخلاقیات در سازمان، عاملی است که حساسیت آن به مراتب بیشتر از بهره وری است». (ملایری، اخلاق حرفهای در مدیریت رسانه)
برخی نیز نیل به اهداف سازمان را به اخلاق گره زده اند و گفته اند”با توجه به آثار مثبتی که اخلاق دارد، میتوان گفت یکی از عوامل کلیدی موفقیت سازمانها، اخلاق است. هر قدر اخلاق در سازمانها از سوی مدیران و کارکنان مورد توجه قرار گیرد، سازمان در نیل به اهداف پیشبینی شده توفیق بیشتری خواهند داشت. امروزه اصول اخلاق یک پیش شرط در مدیریت سازمانها محسوب میشود. اگر بپذیریم که کارکردهای مدیریت در معانی واقعی مرتبط با مسئولیت و مسئولیت پذیری است و مسئولیت را از پایبندی به رعایت اصول اخلاقی منبعث بدانیم، بهاین اصل اساسی میرسیم که اخلاق دانشی است که باید بر مبنای سیرت منطقی و عقلانی پشتیبانی شود. ضعف در سیستم اخلاقیات منجر به کاهش ارتباطات و افزایش خسارات سازمانی میگردد. امروزه موفقیت را برگرفته از اخلاق و اخلاق را مرتبط با اعتمادآفرینی فرض میکنند. (ملایری، اخلاق حرفهای در مدیریت رسانه)
حال که اهمیت اخلاق برای سازمانها از دیدگاه افراد مختلف مطرح شد، موضوع اخلاق و اهمیت آن را در رسانه مورد بررسی قرار میگیرد. زیرا نقطه کلیدی در مدیریت رسانه برای تاثیرگذاری مطلوب و درست اخلاقی برکارکنان، اخلاقی شدن رسانه ها میباشد.
مقصود از اخلاق رسانه ها مجموعه قواعدی است که باید دست اندرکاران رسانه ها داوطلبانه و بر اساس ندای وجدان و فطرت خویش در انجام کار حرفهای رعایت کنند ؛ بدون آنکه الزام خارجی داشته باشند یا در صورت تخلف دچار مجازاتهای قانونی گردند.
در واقع آنچه در این فضا از اهمیت فوق العادهای برخورد است، نقش رسانه ها در فرهنگ سازی است و اندیشمندان پست مدرن بر این واقعیت تأکید دارند که هر فرهنگی معیارهای درست و غلط، حق و باطل و زشت و زیبای خود را دارد. بنابرین در این فضا رسانه نه یک عامل اثرگذار بر فرهنگ که خود عاملی فرهنگ ساز تلقی میگردد. تجربیات سالهای پس از پیروزی انقلاب اسلامینشان میدهد رایو به عنوان یک رسانه شنیداری زمینه ساز تحولات بزرگی شده است.
مدافعان توسعه کشور و توسعه رسانه های جمعی بر این باورند که رسانه ها توانایی مؤثر بودن بر فرایند توسعه و تغییر فرهنگ را دارند. این معنی از دریافت افرادی چون مک لوهان گرفته شده است. از لحاظ نظری مک لوهان ویژگی عصر ارتباطات جدید را سرعت بالای فناوریهای ارتباطی و انفجار زمان و فضا میداند (بهار، ۱۳۸۴). بنابرین اخلاق اسانهای در قالب الگوهای خاص میتواند این تاثیرات را نهادینه کرده و در طی زمان اثرات خود ارا در قالب رفتارهای جدید در خانواده و جامعه نمایان سازد. به قول کازنو تحت تاثیر وسایل ارتباط جمعی، هنجارها، ارزش و الگوهای اجتماعی بیش از پیش به درون خانواده راه مییابند. (لبیبی، معیارهای اخلاق رسانهای در رادیو)
در این معنا رسانه ها با جداساختن فرد از درون خانواده فرایند همراهی و همدلی را به شدت کاهش میدهند و در مواردی نقش تربیتی والدین را ایفا میکنند یا بر آن تاثیر شدید میگذارند. از سوی دیگر باید پذیرفت که رسانه ها میتوانند به عنوان ابزاری نیرومند و اثربخش، با شیوه های گوناگون بر سلامت خانواده اثر بگذارند. «رسانه ها با اطلاع رسانی مناسب، بر میزان اطلاع اعضای جامعه میافزایند و با تقویت باورهای مذهبی، انسجام درونی خانواده را تقویت میکنند. رسانه ها از طریق تحکیم هنجارهای اجتماعی و مطرح ساختن آن ها روابط آدمیان را استحکام میبخشند و با تغییر نگرش والدین و فرزندان بر روابط متقابل آن ها اثر میگذارند». (لبیبی، معیارهای اخلاق رسانهای در رادیو)
رویکردهای اخلاق رسانهای
در ذیل پنج رویکرد اخلاق رسانهای مطرح شدهاند. چهار رویکرد نخست، بر اساس رویکرد سکولار و رویکرد پنجم بر اساس رویکرد دینی است.
