سوالات فرعی:
۲ : اتاق پایاپای دارای چه قابلیتی در اجرای سالم معاملات آتی می‌باشد ؟
۳ :نقش اتاق پایاپای در قرارداد آتی از چه زمانی آغاز می شود ؟
۴ : ملاک کار در اتاق پاپاپای شامل چه موردی است ؟
۵ : توجه به موارد لازم در معاملات آتی چگونه زمینه ورود به سازمان تجارت جهانی را فراهم می‌کند ؟
بند هفتم : فرضیات تحقیق
فرضیه اصلی:
۱ : یکی از معایب قراردادهای آتی خاص این امر بود که خریدار یا فروشنده در این گونه قراردادهای آتی باید یکدیگر را پیدا مینمودند تا اقدام به انعقاد قرارداد نمایند که این نقض در قرارداد آتی استاندارد شده بواسطه وجود اتاق پایاپای برطرف گردید .
فرضیات فرعی:
۲ : اتاق پایاپای به عنوان پشتوانه قابل اطمینان برای طرفین معامله (خریدار و فروشنده ) در اجرای سالم قراردادهای آتی در بورس می‌باشد .
۳: نقش اتاق پایاپای از هنگامی که اتاق پایاپای گزارشی از انجام معامله خریدار و فروشنده دریافت می‌کند در قرارداد آتی آغاز می شود .
۴: اتاق پایاپای واریز سپرده ها را بر مبنای قیمت قراردادهای آتی فعلی ملاک قرار می‌دهد .
۵ : در صورتی که موارد لازم در معاملات آتی بدقت مورد توجه قرار گیرد موجبات رشد را فراهم آورده و سرمایه های خارج از کشور نیز وارد شده ,زمینه‌های اقتصادی شکوفا شده و موجبات ورود به سازمان تجارت جهانی به طور طبیعی فراهم می شود .
بند هشتم : واژگان کلیدی
اتاق پایاپای : اتاق پایاپای با شخصیت حقوقی مستقل از سازمان بورس که وظیفه ثبت , ارزیابی ,تطبیق قیمت , تضمین اجرا قرارداد تا لحظه سررسید و ایفای نقش طرف مقابل هر قرارداد (حسب مورد خریدار یا فروشنده ) را بر عهده دارد.
قرارداد آتی : قرارداد آتی توافق نامه ای مبنی بر خرید و فروش یک دارایی در زمان معین در آینده و با قیمت مشخص است به عبارت دیگر در بازار آتی خرید و فروش دارایی پایه قرارداد بر اساس توافق نامه ای که به قرارداد استاندارد تبدیل شده صورت می‌گیرد که در آن به دارایی با مشخصات خاصی اشاره می شود
سازمان تجارت جهانی : سازمان تجارت جهانی یک سازمان بین‌المللی است؛ که قوانین جهانی تجارت را تنظیم و اختلافات بین اعضا را حل و فصل می‌کند.
بند نهم : روش شناسی تحقیق
از لحاظ دستوری، در تحلیل استدلالی مطالب، از روش های توصیف مسئله، تحلیل محتوا، تحلیل استقراء و تحلیل منطقی استفاده می شود. همچنین از نقطه نظر شکل روش مطالعه، در این تحقیق از روش کتابخانه ای برای گرد آوری اطلاعات استفاده شده است . در هر تحقیقی به فراخور موضوع و عنوان تحقیق و همچنین مسائل مطرح در آن روش تحقیق خاصی انتخاب شده و تحقیق بر مبنای آن روش نوشته می شود. در این تحقیق با توجه به موضوع سعی می شود تا با مطالعه کتب و مقالات فارسی مرتبط با موضوع و ملاحظه برخی از منابع خارجی اعم از کتاب مقاله و سایت های اینترنتی و تجزیه و تحلیل مطالب آن ها به جمع بندی قابل قبولی برای مباحث مطرح در پایان نامه دست یابیم و سپس با توجه به اطلاعات جمع آوری شده و مطالعات صورت گرفته، پس از طبقه بندی آن ها، مرحله نگارش را انجام دهیم. تحقیق مربوطه به روش تحلیلی و بر مبنای مطالعه کتابخانه ای انجام می پذیرد که با بهره گرفتن از منابع کتابخانه ای انجام می شود و مطالب مورد نیاز را با بهره گرفتن از کتابخانه، کتابخانه‌های دیجیتال، نشریات و مقالات مرتبط به دست خواهیم آورد. اطلاعات با بهره گرفتن از فیش برداری کتاب ها، نشریات تخصصی، مقالات علمی- تخصصی گرد آوری می شود
.
گفتار دوم : ساختار تحقیق
تحقیق مذکور در چهار فصل به رشته تحریر در آمده و محقق فصل اول را به کلیات تحقیق اختصاص داده و به بیان مسئله , اهمیت و ضرورت تحقیق , سوالات و فرضیات تحقیق , اهداف تحقیق و…اختصاص داده است سپس فصل دوم را تحت عنوان بررسی قرارداد آتی و تعاریف آن به رشته تحریر در آورده است .البته در این فصل به تعاریف قرارداد آتی , اتاق پایاپای و سازمان تجارت جهانی پرداخته است و ضمنا ارکان سازمان , اصول و اهداف سازمان نیز در این فصل تعریف شده است .در فصل سوم به نقش اتاق پایاپای در قرارداد آتی و بررسی تضامین قابل قبول در آن پرداخته است و در مباحث آن بررسی اتاق پایاپای در قرارداد آتی در حقوق ایران ,بررسی تضامین قابل قبول ,تحلیل خطر عدم اجرای اجرای تعهدات معامله گران آتی و اتاق پایاپای و… را عنوان کرده‌است .محقق فصل چهارم را تحت عنوان لزوم بستر سازی اقتصادی و حقوقی در راستای الحاق به سازمان تجارت جهانی به رشته تحریر در آورده و در فصل مذکور هم چنین به حل و فصل اختلافات قراردادها در سازمان تجارت جهانی پرداخته است و نکاتی در خصوص حل و فصل اختلافات عنوان کرده‌است و ضمن آن مباحث مرتبط را عنوان کرده‌است و بالاخره با ذکر نتیجه گیری و ارائه پیشنهادات تحقیق را به پایان رسانده است .
.
فصل دوم : بررسی قرارداد آتی و تعاریف آن
در این فصل به بررسی قرارداد آتی و تعاریف آن پرداخته می شود و سعی شده تعاریف واژگان کلیدی در این فصل دقیقا مورد تعریف قرار بگیرد .
گفتار اول : قرارداد آتی
بند اول : تعریف قرارداد آتی
قرارداد آتی قراردادی است که فروشنده بر اساس آن متعهد می شود در سررسید معین، مقدار معینی از کالای مشخص را به قیمتی که الان تعیین می‌کنند، بفروشد و در مقابل طرف دیگر قرارداد متعهد می شود آن کالا را با آن مشخصات، خریداری کند. [۱]
یک قرارداد آتی عبارت از توافق درخصوص خرید و فروش میزان معینی از کالا ویا دارایی مالی موضوع قرارداد به قیمت معین در تاریخ آتی معین است[۲]قیمت در لحظه انعقاد قرارداد در تالار بورس تعیین می‌گردد. این قرارداد دارنده آن را متعهد می‌کند که دارایی موضوع قرارداد، یعنی دارایی پایه را که ممکن است کالا یا ارز یا اوراق بهادار ویا حتی یکی دیگر از ابزارهای مشتقه باشد، در آینده خریداری کند یا بفروشد. ویژگی اصلی قرارداد آتی ضابطه مند بودن آن است؛ بدین معنا که کمیت، کیفیت و خصوصیات فنی دارایی پایه و تاریخ و محل تحویل آن باید بر طبق ضوابط بورس باشد. دارایی پایه ضابطه مند شده را اصطلاحاً «قرارداد» می‌گویند.[۳]
دستورالعمل اجرایی قرارداد آتی در شرکت بورس کالای ایران قرارداد آتی را بدین شرح تعریف کرده‌است: «قراردادی است که فروشنده بر اساس آن متعهد می‌شود در سررسید معین، مقدار معینی از کالای مشخص را به قیمتی که الان تعیین می‌کنند بفروشد و در مقابل طرف دیگر قرارداد متعهد می‌شود آن کالا را با آن مشخصات خریداری کند و برای جلوگیری از امتناع طرفین از انجام قرارداد، طرفین به صورت شرط ضمن عقد متعهد می‌شوند مبلغی را به عنوان وجه تضمین نزد اتاق پایاپای بگذارند و متعهد می‌شوند متناسب با تغییرات قیمت آتی، وجه تضمین را تعدیل کنند و اتاق پایاپای از طرف آنان وکالت دارد متناسب با تغییرات، بخشی از وجه تضمین هر یک از طرفین را به عنوان اباحه تصرف در اختیار دیگری قرار دهد و او حق استفاده از آن را خواهد داشت تا در سررسید با هم تسویه کنند.”[۴]
بند دوم : انواع قراردادهای آتی
نخستین و ساده‌ترین ابزار مالی مشتقه، قراردادهای آتی خاص بود. در این قرارداد، دو طرف قرارداد تعهد می‌کنند که در آینده در تاریخ معلوم، معامله‌ای را در قیمت مشخص شده در قرارداد با هم انجام دهند. دو طرف قرارداد، از خریدار و فروشنده تشکیل می‌شود. فروشنده در قرارداد تعهد می‌کند که دارایی اصلی موجود در قرارداد را در سررسید قرارداد تهیه کند و خریدار نیز متعهد می‌شود ثمن را تهیه کند و کالا را بخرد. [۵]گام بعدی در توسعه ابزارهای مالی، حرکت از قراردادهای آتی خاص به قراردادهای آتی یکسان بود. نیاز به این قراردادهای جدید به سبب پاره‌ای از مشکلاتی بوده است که در قراردادهای پیشین وجود داشت. سه اشکال عمده در قراردادهای آتی خاص وجود داشت. اول این که هر یک از دو طرف قرارداد باید در جست‌وجوی طرف مقابل باشند تا همدیگر را یافته، با همدیگر قرارداد امضا کنند و سایر مشکلاتی که درباره مقدار و زمان قرارداد وجود داشت. دوم این که اگر یک طرف قرارداد به دلیلی نمی‌توانست به تعهد خود عمل کند، فروش قرارداد در بازار ثانویه به شخص ثالث امکان‌پذیر نبود. در واقع این ابزار، فاقد بازار ثانویه بود. سوم اینکه خطر نکول و عدم اجرای قرارداد در آن وجود داشت و نیز وقت گیر و هزینه بر بود. یک قرارداد آتی یکسان لزوماً همان قرارداد آتی خاص استاندارد شده است. به این معنا که اندازه قرارداد یعنی مقدار قرارداد، تاریخ سررسید، کیفیت و مکان تحویل و غیره در آن برای هر کالا به صورت استاندارد است.[۶] قــرارداد آتی یکســـان از نظر تعریف همانند آتی خاص اســـت، ولی از نظر ساختار، تفاوت‌های اساسی با قرارداد آتی خاص دارد. مهمترین وجه تمـــایز قرارداد آتی یکســان نســبت به آتی خاص در این اســت که قرارداد آتی یکسان در بورسها معامله می شود؛ در حالی که قرارداد آتی خاص در بازارهای فرابـــورس عرضه می شود. [۷] البته قراردادهای آتی یکســان و ســایر مشــتقات، به رغــم مزایای هر یک، نمیتواند به طور کلی جایگزین قراردادهای آتی خاص شــود. در بازار مشــتقات، هر ابزاری جایگاه و مشتریان خاص خود را دارا است. برای نمونه در سال‌های اخیر حجم معاملات در بازارهای آتی خاص ارز حدود بیســت برابر حجــم معاملات ارز در بازار قراردادهای آتی یکسان بوده است.[۸]
بند سوم : تحویل قرارداد آتی
تاریخ سررسید قراردادهای آتی بر روی یک کالا به صورت استاندارد و مشخص توسط بورس تعیین می شود و فقط برای سررسیدهای معینی که تعیین می شود امکان انجام معاملات آتی وجود دارد در قراردادهای آتی اندازه هر قرارداد توسط بورس تعیین می شود و سرمایه گذاران فقط می‌توانند مضربهای صحیحی از این مقدار را مورد معامله قرار دهند [۹].
بند چهارم : فرصت‌های سود آور قراردادهای آتی
شخص معامله گر در معاملات آتی تحت شرایط گوناگون می‌تواند سود ببرد وقتی معامله گری قراردادی را می خرد اگر قیمت پس از خرید او بالا رود سود برده است و بر عکس اگر قراردادی را بفروشدقیمت پایین رود او سود برده است .بنا بر این مشخص است کسی که حتی کالایی را نداشته ولی به دلیل اعتباری که در بازار دارد اقدام بفروش می کند و در موقع مناسب آن را تهیه می کند کارش آسان تر ازوقتی است که یک معامله گر واقعا به زحمت کالایی را فراهم کرده و درصدد فروش بر آید و در آنصورت موقعیت این معامله گر تناسبی با بازار آتی ندارد زیر کالا در دست اوست و او با ورود در بازار نقدی آن را بفروش می‌رساند .[۱۰]
بند پنجم : دلایل معامله قرارداد آتی
الف : کشف قیمت و داشتن اهرم مالی
بازارهای قراردادهای آتی، بازار فروش متمرکزی را برای خریداران و فروشندگان مهیا می‌کنند تا به طور مستمر عوامل عرضه و تقاضا و دیگر شاخص های بازار را ارزیابی کنند. بر اساس تجزیه و تحلیل اطلاعات جاری بازار و پیش‌بینی جابجاییهای قیمت در آینده، معاملات سر می گیرند و قیمت‌ها کشف می‌شوند.این البته بدان معنی نیست که بخواهیم بگوییم بورسهای معاملات آتی «قیمت گذاری» می‌کنند. قیمت بازارِ هر قرارداد سلفِ معین در هر زمان مشخص، نشانگر مجموع تمام اطلاعات و آرای بازار است. به عبارت دیگر تعادل قیمت در هر لحظه ی معین بازاررا متعادل می‌سازد . بازارهای معاملات آتی حکم فشار سنج را دارند نه داور مسابقات. آن ها قیمت تعادل بازار را «اندازه» می گیرند ؛ دیکته نمی کنند.البته قیمت تعادل به طور ثابت در جریان است و معامله گران دائماً پیشنهاد های خرید و فروش قراردادهای سلف خود را با جریان مستمر اطلاعات سراسری بازار منطبق می نمایند. برای مثال ، اخبار مربوط به شرایط محصول دانه ی سویا جستجو ، تجزیه و تحلیل و سپس تقریباً در یک زمان بر قیمتهای معاملات سلف دانه ی سویا ، بلغور دانه ی سویا و روغن دانه ی سویا منعکس می‌گردد. تکان ناشی از ملی کردن معادن مسی که در دست خارجیان بوده، در قیمت مس ، نقره و دیگر معاملات سلف مربوطه در نیویورک ، لندن و شیکاگو ثبت می شود و اعلام یا نشانه هایی از اینکه فدرال رزرو قصد تزریق پول به بدنه اقتصاد را داشته باشد فوراً توسط بازار مورد توجه قرار می‌گیرد و در قیمت معاملات آتی خزانه داری آمریکا تأثیر می‌گذارد.
قیمتهای قراردادهای آتی مورد استفاده ترین مراجع در بازارهای مالی ، فلزی و کشاورزی هم در داخل کشور و هم در سطح بین‌المللی هستند. در واقع ، وقتی که قیمت‌ها کشف می‌شوند بورسهای معاملات سلف به طور روزانه آن قیمت‌ها را از طریق سیستم اطلاع رسانی بازار و روزنامه ها به اطلاع عموم می رسانند.[۱۱] در رابطه با اهرم مالی در قراردادهای آتی باید بگوئیم یکی ازمنافع کلیدی معامله در بازارهای آتی این است که چنین معاملاتی به معامله گر امکان انجام یک معامله با رقم بزرگی را با واریز مبلغ کمی سرمایه فراهم می کند.مبلغ اولیه مورد نیاز برای معامله که حدودا ۷% مبلغ کل است را سپرده اولیه می کند .ضمنا در صورت کاهش حساب موجودی معامله گر ناشی از ضرر وی در یک معامله , چنان چه موجودی وی از ودیعه سپرده نیز کمتر گردد او بایست موجودی سپرده خود را در همان حد اولیه واریز کند که به آن سپرده ثابت گفته می شود و به این فرایند اصطلاحا فراخوان حساب یا حساب فراخوانی نیز گفته می شود [۱۲] اصوال یکی از ویژگی‌های معاملات آتی اهرمی بودن آن ها است و این ویژگی است که سود و زیان معاملات را در یک دوره زمانی با توجه به آورده اولیه سرمایه گذار بسیار بالا می‌برد..
ب : فراوانی انجام معاملات و سرعت نقد شدن
در قراردادهای آتی برای اینکه سرمایه گذار قادر به فروش قرارداد آتی باشد، نیاز به مالکیت آن کالا یا آن دارایی معین ندارد و با عمل پیش فروش می‌تواند یک قرارداد آتی را در بازار بفروشد و در صورت نیاز به تحویل، آن را از بازار فیزیکی تهیه نماید که این امر میزان نقد شوندگی معاملات را تا حد بسیار زیادی افزایش می‌دهد.[۱۳]
نقدشوندگی یکی از ویژگی‌های مطلوب بازارهای رقابتی است. نقدشوندگی به صورت امکان انجام معاملات به سرعت، با هزینه ی اندک و بدون تحت تأثیر قراردادن شدید قیمت تعریف شده و تعیین کننده ی اصلی امکان ادامه حیات بازارها بیان شده است.[۱۴]
ج : شفافیت
بسیاری از بازارهای آتی به عنوان بازارشفاف معاملاتی تلقی می‌شوند زیرا جریان سفارش و معامله در آن ها روشن و عادلانه است ؛هر معامله گر فرصت یکسانی با دیگران دارد .از دیدگاه کلی ؛شفافیت باعث گردیده که تمام معامله گران در دسترسی به بازار از شرایط یکسانی برخوردار شوند [۱۵].
د :پوشش ریسک
مهمترین مزیت و دلایل قراردادهای آتی خاصیت پوشش ریسک آن است. پوشش ریسک به معنای اتخاذ موقعیتی در بازار است که هدف از آن حداقل نمودن یا از بین بردن ریسک )ناخواسته( ناشی از نوسانات و تغییرات قیمت است. به عنوان مثال یک تولیدکننده عمده یا مصرفکننده عمده برای از بین بردن نااطمینانی و ریسکی که در مورد قیمت آینده محصوالت خود با آن مواجه است، می‌تواند به راحتی با اتخاذ یک موقعیت فروش یا خرید در قالب یک معامله آتی با قیمت مطلوب نسبت به نوسان قیمت‌ها در آینده خود را بیمه نماید[۱۶].
بند ششم : نقش و جایگاه قراردادهای آتی درکشورها
. پیشرفت معاملات آتی در دنیا طی دهه اخیر باور نکردنی است و این در حـالی اسـت کـه درامریکـا به عنوان اولین کشوری که معاملات آتی را در بورس شیکاگو در سـال ١٨۴٨ راه انـدازی نمـود و حجـم دلاری روزانه معاملات آتی در بورسهای کالایی امریکا حداقل یک بیلیـون دلار اسـت و بعلـت تـسویه روزانه و پرداخت سود کوتاه مدت روزانه ۵ %که از طریق بروز رسانی حساب سرمایه گذاران انجام می شود. اینگونه معاملات از جذابیت بالایی برخوردار است بنابرین نـرخ بازگـشت سرمایه بالا و مطمئن است و به همـین خـاطر انگلیـسی هـا عبـارتی معـروف دارنـد کـه مـی گوینـد یعنـی بورسـهای کـالایی از نظـر قابلیـت سرمایه گذاری محلی قابل توسعه، سالم، قوی و موفق هستندجالب است بدانید با این احوال هنوز ٩٠ %مردم امریکا هیچگونه اطلاعاتی از معاملات آتی ندارند.علت موضوع هم واضح است زیرا کارگزارانی کـه در بورسـهای آتـی معاملـه مـی کننـد نوعـاً بـدلیل همسویی با شرکت های بزرگ سرمایه گذاری تمـایلی بـه تبلیغـات و تـشویق مـردم بـرای ورود بـه معاملات آتی را ندارند و سودهای حاصله از معاملات آتی در مـسیرهای معینـی جریـان مـی یابـد و مردم را به گونه ای هدایت می‌کنند که بیشتر به طـرف معـاملات و معـاملات روی آورند ؛زیرا سود در آن ها قابل توجه نمی باشدمعاملات آتی کالاها پدیده ای جهانی است که ارزش‌های اقتصادی فراوانی را به معامله گران مـی بخشد. چه آنهایی که برای سود به این بازار وارد می‌شوند و چه آنهـایی کـه بـرای مهـار نوسـانات قیمت به عنوان پوشش ریسک این معاملـه میـشوند.معـاملات آتـی در حـال حاضـر در هندوستان متجاوز از ١٠٠ کالا در بورس های مختلف آتی ها معامله می‌شوند .اقتصاد هندوستان با جمعیتی حدود یک میلیارد نفر وابستگی مستقیم و غیر مستقیم به بورسهای معاملات آتی و کالایی دارد و بورس که هر روز مردم و سرمایه گذاران را دعوت به سـرمایه گـذاری و خرید و فروش در بورس کالا می نمایند و به‌تدریج با کنترل دولت قیمت کالاها در بازار بـورس از طریـق کشف قیمت، نرخ واقعی خود را پیدا می‌کنند.معاملات آتی در بازارهای پیشرفته حـداقل ١٠ برابـر معـاملات نقـدی انجـام مـی شـود و در امریکـا معاملات آتی ٢٠برابر بازارهای نقدی در حال انجام است، لذا اهمیت، وسعت و عمق بازار آتی را بـا توضیحات فوق می توان دریافت .در حال حاضر معاملات نقدی روزانه در بورس های کالایی هندوستان حـداقل بـالغ بـر ٧ میلیـارد دلار است که با احتـساب معـاملات آتـی بـه ٧٠ میلیـارد دلار افـزایش خواهـد یافـت و هـدف اسـتراتژیک هندوستان همین است[۱۷]
بند هفتم : تسویه قراردادهای آتی
تاریخ سررسید قراردادهای آتی بر روی یک کالا به صورت استاندارد و مشخص توسط بورس تعیین می شود و فقط برای سررسیدهای معینی که تعیین می شود امکان انجام معاملات آتی وجود دارد.به دلیل استاندارد بودن قراردادهای آتی ؛چنین قراردادهایی توانایی بسیار زیادی در ساز و کار معاملاتی دارند زیرا در قراردادهای آتی به دلیل استاندارد بودن فروشندگان و خریداران می‌توانند یک قرارداد آتی را با قرارداد دیگری تعویض نموده و تعهدات خود را در قبال تحویل یک کالا,یک ابزار مشتقه تسویه نمایند .تسویه قراردادهای آتی یعنی اتخاذ یک موقعیت معاملاتی مخالف یا معادل معامله آتی اولیه توسط معامله گر می‌باشد .[۱۸] قرارداد آتی پس از آخرین روز معاملاتی، وارد دوره تحویل می‌شود و کارگزاران طرفین قرارداد آتی باید نسبت به انجام فرایند تحویل اقدام کنند . کنند.
گفتار دوم : اتاق پایاپای
بند اول : تعریف اتاق پایاپای
اتاق پایاپای ,واحد سازمانی است که در قالب شرکت تشکیل ,تأسيس و بخش الحاقی به بورس های ارائه کننده ی آتی ها می‌باشد .[۱۹]ضمنا در تعریف اتاق پایاپای می توان گفت بخشی از تشکیلات اداری سازمان کارگزاران بورس کالا است که وظیفه تسویه و پایاپای کردن قراردادهای معامله شده در تالار معاملات بورس را برعهده دارد که در این آئین نامه به اختصار “اتاق” نامیده می شود.[۲۰]
الف :اتاق پایاپای در اصطلاح حقوقی
- از نظر حقوقی , اتاق پایاپای ضامنی است که ضمانت او مفید نقل ذمه است و با عمل خود مضمون عنه را بری و تعهدات طرفین قرارداد آتی را بر عهده می‌گیرد [۲۱]لازم به ذکر است هدف ضامن در ضمانت نقل ذمه ازضمانت ارفاق به بدهکارودستگیری از اوست وسودجویی مطرح نمی باشداین تعبیر از ضمان باحقوق مذهبی سازگاروفقه امامیه نیز این مفهوم راپذیرفته است ودراین فقه اعتقاد براین است که دراثرضمان وبه پیروی ازقصدمشترک طرفین ذمه مدیون بری و ضامن بجای اومتعهد گردد.[۲۲]از طرفی هم میتوان گفت واحدی در شرکت سپرده‌گذاری است که بر اساس این دستورالعمل، وظیفه تسویه و پایاپای قراردادهای آتی را بر عهده دارد؛ لازم به ذکر است اتاق پایاپای به عنوان بازوی مالی بورس و محلی برای تسویه معاملات می‌باشد . اتاق پایاپای ضمن تسویه معاملات ، ثبت و ضبط معاملات کلیه خریداران و فروشندگان را نیز بعهده دارد . چنانچه عضوی از اجرای تعهدات مالی خود نکـول نمایـد ، مداخلـه نمـوده و از یکپـارچگی معاملات بازار حمایت می کند به همین دلیل با توجه به وجود مقررات در بـورس کـالای ایـران از آغاز فعالیت خود تا کنون حق هیچ یک از مشتریان در قراردادها تضییع نگردیده اسـت ، زیـرا اتـاق پایاپـای ضـمانت مـالی کلیـه قراردادها را بعهده دارد .[۲۳]
گفتار سوم : سازمان تجارت جهانی و ارکان سازمان
سازمان جهانی تجارت برای دستیابی به موافقتنامه های مورد تأیید اعضا و نیز نظارت بر حسن انجام آن ها از وجود ارکان مختلف تصمیم گیری، نظارتی، اجرایی و حقوقی بهره می‌برد. این ارکان عبارتند از: کنفرانس وزیران، شورای عمومی، رکن حل اختلاف، رکن بررسی خط مشی تجاری و شوراها.
۱ : کنفرانس وزیران : کنفرانس وزیران بالاترین رکن سازمان تجارت جهانی است و نمایندگان همه اعضا را در بر می‌گیرد. کنفرانس وزیران معمولااز وزیران بازرگانی یا وزیرانی که مسئولیت امور تجارت خارجی در کشورهای عضو سازمان جهانی تجارت را برعهده دارند تشکیل شده و دست کم هر دو سال یکبار برگزار می شود.
۲ : شورای عمومی : شورای عمومی که پس از کنفرانس وزیران عالیترین رکن تصمیم گیری در سازمان تجارت جهانی محسوب می شود، عهده دار امور جاری و موضوعات روزمره و کارکردهای این سازمان است.
۳ : رکن حل اختلاف : ممکن است یک دولت عضو سازمان مدعی شود که عضو دیگری معاهده یا تعهدی را برخلاف مصالح وی نقض نموده است. در چنین شرایطی، شورای عمومی به عنوان رکن حل اختلاف تشکیل جلسه می‌دهد.
۴ : رکن بررسی خط مشی تجاری : شورای عمومی، همچنین می‌تواند به عنوان رکن بررسی خط مشی تجاری تشکیل جلسه دهد. این رکن ریاست، قوانین و رویه خاص خود را دارد و به تجدید نظر در سیاست‌های تجاری اعضا برای آماده کردن آن در مکانیزم بازنگری در سیاست تجاری می‌پردازد[۲۴]
۵ : شوراها : شوراها برای اجرای وظایف سازمان تجارت جهانی و عموماً زیر نظر شورای عمومی تشکیل می‌شوند.
۶ : دبیرخانه : دبیرخانه سازمان جهانی تجارت که مقر آن در شهر ژنو سوئیس است مسئول اداره امور اداری است.
۷ : نشستهای غیر رسمی : اگرچه نشستهای غیر رسمی در قالب نمودار تشکیالتی سازمان جهانی تجارت قرار ندارد، اما از آنجا که تصمیم گیری در این سازمان بر اساس اجماع آرای صورت می‌گیرد شکی نیست که دستیابی به این امر بدون رایزنیهای قبلی بین اعضاء امکان پذیر نخواهد بود. برهمین اساس مشورتهای غیررسمی در اشکال مختلف حتی در سطح رؤسای هیأتهای نمایندگی نقش مهمی در نیل به اجماع نظر اعضای سازمان ایفا می‌کند و لازمه نشستهای رسمی کمیته ها و شوراهای مختلف محسوب می شود. این رایزنیها در زمینه موافقت اعضاء با قبول عضویت یک کشور جدید بسیار حائز اهمیت است[۲۵]
بند اول : اصول سازمان
اصول سازمان تجارت جهانی با کمی تفاوت همانند اصول مندرج در موافقت نامه عمومی تعرفه و تجارت است. به طور کلی سازمان تجارت جهانی بر چند اصل مهم مبتنی است
۱ . اصل عدم تبعیض و اصل دولت کاملــــــه الوداد: طبق این اصل هر گونه امتیاز بازرگانی یا تعرفه ای که از سوی یک کشور نسبت به هر کشور عضو اعمال می شود، به تمام شرکای تجاری عضو، قابل تعمیم است. تنها استثنای این اصل در مورد همگرایی اقتصادی همانند اتحادیه های گمرکی بین چند کشور است؛
۲٫ استفاده از محدودیتهای کمی در تجارت همچون سهمیه بندی و صدور پروانه واردات ممنوع بوده، حمایت از صنایع داخلی فقط از طریق تعرفه های گمرکی شفاف امکان پذیر است؛
۳٫ کاهش تدریجی و تثبیت تعرفه های گمرکی وحذف موانع تجاری وغیر تعرفه ای، مگر در مورد محصولات کشاورزی کشورهایی که با مشکل در پرداخت‌ها موجه هستند؛
۴٫ برقراری نظام تعرفه های ترجیهی با هدف اعطای امتیازات تجاری به بعضی از فرآورده های کشورهای در حال توسعه، به منظور ساده سازی رقابت محصولات این کشورها با محصولات تولیدی کشورهای صنعتی
۵٫ هر گونه رفتار با کالای وارداتی که متفاوت با رفتار با کالاهای ساخت داخل باشد توسط کشورهای عضو ممنوع است
۶٫ هر گونه عمل کشورهای عضو که جنبه فروش زیر قیمت تمام شده داشته باشد ممنوع است.
۷٫ انجام مشورت در مورد سیاست‌های بازرگانی با دیگر اعضا و حل وفصل اختلافات ناشی از روابط تجاری از طریق مذاکره.[۲۶]
بند دوم : اهداف سازمان
اهداف سازمان شامل موارد زیر است :
۱ : مدیریت و نظارت بر اجرای ۲۸ موافقتنامه
۲ : مجمعی برای مذاکرات تجاری چند جانبه
۳ : مکانیسم حل و فصل اختلافات تجاری
۴ : بررسی و ارزیابی سیاست‌های تجاری اعضاء
۵ : همکاری با دیگر سازمان‌های بین‌المللی در زمینه مدیریت اقتصاد جهانی
۶ : کمک به کشورهای درحال توسعه و اقتصادهای در حال گذار جهت برخورداری از مزایای نظام تجارت چند جانبه[۲۷]
فصل سوم : بررسی نقش اتاق پایاپای در قرارداد آتی و بررسی تضامین قابل قبول در آن
گفتار اول : بررسی اتاق پایاپای در قرارداد آتی در حقوق ایران
بند اول : عضویت در اتاق پایاپای در حقوق ایران
در این گفتار مباحثی مانند اعضا ء , شرایط عضویت و وظایف اعضا مورد بررسی قرار می‌گیرد و ضمنا به تحلیل ضوابط عمومی اتاق و تضامین و سپرده ها درآن پرداخته می شود .
بند دوم : اعضاء و شرایط عضویت در اتاق پایاپای
کارگزار، کارگزار / معامله‌گر و هر شخص حقوقی دیگری است که تحت این عنوان مطابق دستورالعمل پذیرش اعضا در اتاق پایاپای، به عنوان عضو اتاق پایاپای پذیرفته شده است[۲۸].
بند سوم : وظایف عضو اتاق پایاپای
عضو اتاق پایاپای موظف است موافقتنامه عضویت در اتاق پایاپای را امضاء نموده و حق عضویت خود را طبق مقررات پرداخت نماید.[۲۹]
عضو اتاق پایاپای مکلف است اطلاعات زیر را به ترتیبی که مشخص شده است به “شرکت” ارائه نماید:
-
- هر نوع مجازات یا وضعیتی که موجب ممنوعیت عضو اتاق پایاپای و یا مدیرعامل و یا هر یک از اعضای هیئت مدیره اشخاص حقوقی عضو اتاق پایاپای از تصرف در اموال و یا محرومیت از انجام معاملات می‌شود (از قبیل ورشکستگی، توقیف اموال یا منع شرکت در معاملات ویژه)
-
- تغییرات ثبتی عضو اتاق پایاپای اعم از تغییر در مدیران، اقامتگاه شرکت و سایر موارد پس از ثبت تغییرات
- سایر اطلاعات مورد درخواست از اعضاء اتاق پایاپای طبق مصوبات هیئت مدیرۀ “شرکت”
تبصره: نقض مقررات فوق تخلف محسوب شده و موضوع توسط “شرکت” جهت رسیدگی به مرجع رسیدگی به تخلفات ارجاع خواهد شد[۳۰].
بند چهارم :فرایند تسویه و پایاپای
اتاق پایاپای پس از دریافت گواهینامه انجام معاملات نسبت به صدور صورتحساب شامل اطلاعات قرارداد از جمله ارزش قرارداد، مالیات، کارمزدهای مصوب اعم از کارمزدهای کارگزار، بورس، حق نظارت سازمان و سایر هزینه های مصوب اقدام می‌کند[۳۱] اعضاءاتاق پایاپای مکلفند بر اساس صورت حساب صادره نسبت به تسویه معاملات خود طی مهلت تسویه و بر اساس ضوابط این دستورالعمل، اقدام نمایند. در صورتی که امور تسویه هر معامله به طور کامل توسط کارگزار خریدار انجام شده باشد، اتاق پایاپای اقدام به صدور اعلامیه تسویه وجوه آن معامله می‌کند. اتاق پایاپای پس از صدور حواله خرید کالا توسط کارگزار فروشنده، نسبت به واریز وجوه مربوط و کارمزدها به حساب ذینفعان اعم از فروشنده، بورس، “شرکت”، سازمان و کارگزاران طرف معامله همچنین ارائه حواله خرید کالا به کارگزار خریدار اقدام می‌کند.[۳۲] روش‌های تسویه معاملات به شرح زیر می‌باشد:
تسویه نقدی: در این روش وجه قرارداد ظرف مهلت تسویه به صورت نقدی توسط کارگزار خریدار به حساب عملیاتی واریز می‌گردد و اسناد مربوطه به اتاق پایاپای ارائه می‌شود.
تسویه اعتباری: در این روش ظرف مهلت تسویه، سند تسویه اعتباری طبق فرمت “شرکت” به تأیید فروشنده و کارگزار فروشنده رسیده و به همراه سایر مستندات لازم توسط کارگزار خریدار به اتاق پایاپای ارائه می‌شود. در سند تسویه اعتباری فروشنده به دریافت ثمن معامله اقرار می‌کند[۳۳] در صورتی که انجام امور تسویه با تأخیر و حداکثر تا ۷ روز تقویمی پس از مهلت تسویه انجام شود، کارگزار خریدار به ازای هر روز تقویمی تأخیر موظف به پرداخت ۲۵/۰ درصد ارزش معامله می‌باشد. این مبلغ باید در هنگام تسویه به صورت یکجا به حساب بستانکاران موقت شرکت و به نفع فروشنده واریز شود. پرداخت این وجه به فروشنده، از طریق کارگزار فروشنده و پس از کسر تعهدات فروشنده در مقابل اتاق پایاپای صورت می‌گیرد.ضمنا قابل ذکر است که اتاق پایاپای موظف به حفظ اطلاعاتی است که اعضاء در اختیار اتاق قرار داده‌اند و ارائه اطلاعات مذبور صرفاً با تقاضای مراجع ذیصلاح قانونی انجام خواهد گرفت.
گفتاردوم : بررسی تضامین قابل قبول
لازم به ذکر است در حقوق ایران با وضع ماده ی ۱۰ قانون مدنی و مبانی فقهی قوی آن، دیگر مجالی بــرای تردید در اعتبار حقوقی قراردادهای آتی و به طور کلی قراردادهایی که دارای الگوی عقود با نام نیستند و نیز مخالفتی با موازین قانونی ندارند، باقی نمی ماند. قرارداد آتی که موضوع آن انشــای بیع در آینده است، اگر نتوان آن را در قالب عقود با نام جای داد، به یقین از مصادیق عقودی اســت کــه در ماده ی ۱۰ قانون مدنی با نام قراردادهای خصوصی معرفی شــده است. هیچ مانع قانونی و دلیل حقوقی، اعتبار قرارداد را نفی نمی‌کند. بنابرین قرارداد مذکور را باید در شــمول قراردادهای معتبر و الزم الوفا دانســت، قراردادی که تمام سپرده های تضمین، نقش اتاق پایاپای و چهار صورت خاتمه ی قرارداد جزء اقتضائات و لوازم حقوقی آن است. از این رو ورود به بازار آتی ها به منزله ی پذیرش تمام این امور به عنوان لوازم عرف این بازار است.[۳۴]
بند اول : ارتباط خریدار و فروشنده
الف : تعهدات اتاق پایاپای در برابر خریدارو فروشنده
با انجام معامله ی آتی ها توســط کارگزاران و ورود آن در سیستم ثبت معاملات بورس، اتاق پایاپای وارد عمل می شود و نقش خریدار را برای فروشنده و نقش فروشــنده را برای خریدار ایفا می‌کند. بنابرین خریداری که قصد اعمال یک قــرارداد آتی را دارد، اتاق پایاپای را متعهد خود می‌داند. فروشــنده نیز هنگام اعمال یــک قرارداد آتی، ثمن معامله را از اتاق پایاپای دریافت می‌کند .[۳۵]
ب : معامله گران بازار آتی و عدم نیاز به شناسایی طرف معامله و اعتبار او به اعتبار اتاق پایاپای
معامله گران بازار آتی ها نیاز به شناســایی طرف معامله و میزان اعتبــار او ندارند؛ زیرا اتاق مذبور خطر اعتباری فروشــنده را برای خریدار و خطر اعتباری خریدار را برای فروشنده بر عهده می‌گیرد. شــایان ذکر اســت در نظام حقوقی ایران با استناد به مواد ۱۹۶ و۲۰۱ قانون مدنــی، معلوم بودن طرف معامله جز در موارد اســتثنایی ضرورت ندارد[۳۶] به همین دلیل نیز در عقود معوض و داد و ســتدهای تجاری، آنچه مورد نظر طرفین عقد قرار می‌گیرد؛ دست یافتن به عوض مناسب است و به شخصیت طرف عقد توجه نمی‌شود. در بســیاری موارد، عقد میان کســانی واقع می شود که یکدیگر را نمیشناســند و دو طرف با هم روبه رو نمیشوند[۳۷]
۱ : معامله گران عمومی
تعداد زیادی از سرمایه گذاران در بازار آتی را افرادی تشکیل می‌دهند که در تالار معاملات حضور نداشته و از طریق صندوق‌های خصوصی وارد معامله می‌شوند به این گروه متنوع عموما معامله گران خرده پا اطلاق می شود .با رشد و توسعه در معاملات آتی یعنی از مرحله تالار تا به صورت الکترونیکی شدن مشتریان خرده پا نیز به عنوان نیروهای تاثیر گذار در معاملات آتی مطرح می‌باشند .به علاوه امروزه معاملات آتی با تکیه بر کامپیوتر انواع متفاوتی از معامله گران را به وجود آورده است [۳۸].و این معامله گران نیز به واسطه اعتبار اتاق پایاپای نیازی به شناسایی طرف معامله ندارند.
۲ : معامله گران اصلی و حرفه ای
سرمایه گذاران اصلی کسانی هستند که به عنوان معامله گر حرفه ای در تالار بورس ظاهر شده و برای خود معامله می‌کنند , این گونه معامله گران از هر نوع طیفهای اجتماعی می‌آیند و ارتباطات خود را از سطوح پایین شروع کرده و به سطوح بالای معاملاتی وکارگزاری ختم می نمایند [۳۹].یک معامله گر حرفه ای به همان اندازه که آرامش دارد می‌تواند معاملات موفق تری داشته باشد. موفقیت در معامله گری با آرامش رابطه ای مستقیم دارد. هیجانات باعث کاهش ضریب موفقیت یک معامله گر می شود. یک معامله گر حرفه ای نکات ضعف بازار از جمله تصورات غلط یا روحیات هیجانی بازار را می شناسد و اسیر آن ها نمی شود.
.
:معامله گران انحصاری ۳
چنین افرادی خارج از تالار بورس برای یک شرکت معتبر تجاری، بانک‌های بازرگانی و اتاق های تجاری و معاملاتی به عنوان مرکز اصلی مالی فعالیت می نمایند ؛ این گروه اهداف معاملاتی متفاوتی دارند ؛برخی به عنوان فعالیت‌های سوداگرانه یعنی در وقتی که بازار در مسیر اهداف آنان حرکت می‌کند ؛ وارد معامله می‌شوند .این معامله گران ؛ در صورتی که با خسارت روبرو شوند , طبق سودی که برده اند باید پرداخت نمایند ؛ [۴۰]
۴ : بازار سازان
این افراد حرکت در معاملات آتی را با عمل خرید و فروش خود تسریع می‌کنند .بازار سازان به طور فزاینده در بازارهای الکترونیکی این اطمینان را به وجود می آورند که کلیه معامله گران ِ هر موقع مایل باشند می‌توانند قراردادهای آتی را خرید و فروش نمایند .سود بازار سازان از مابه التفاوت قیمت خرید و فروش حاصل می شود .[۴۱]
بند دوم : ضمانت انجام معامله
الف : چگونگی معامله , معامله گران قراردادهای آتی
درباب چگونگی معامله ,باید گفت معامله گران به سه دسته تقسیم می‌شوند :
۱ : معامله گران ریزه خوار
چنین معامله گرانی دربورس و خارج از بورس در طی روز چندین بار با ارقام سنگین معامله نموده تا شاید سود اندکی را کسب نمایند .این افراد تلاش می‌کنند خرید خود را در پایین ترین قیمت و فروش خود را به بالاترین قیمت در لحظه ها انجام داده و از بازار خارج شوند .این نوع معامله گران به ندرت موقعیت معاملاتی خود را در طی یک شبانه روز حفظ می‌کنند و اغلب هیچ گونه پیش‌بینی در خصوص سمت و جهت حرکت بازار در آینده را ندارند .معامله گران حرفه ای و بازارسازان اکثرا دارای چنین ایده ای بوده و همین امر باعث روانی و سرعت معاملات در بازار می شود .[۴۲]
۲ :معامله گران یک‌روزه
معامله گران یک‌روزه تقریباً از این جهت شبیه به معامله گران ریزه خوار هستند که موقعیت معاملاتی خود را طی یک شبانه روز نگه نداشته و در طی روز در بازار فعال هستند.
آن ها هم در بورس و هم خارج از بورس معامله می‌کنند ولی تعداد معاملاتی که در یک روز انجام می‌دهند کمتر از معامله گران ریزه خوار است به طور معمول موقعیت معاملاتی خود را بیشتر از معامله گران ریزه خوار حفظ نموده و لزوم خرید و فروش را بر اساس پیش‌بینی وضع بازار در آینده انجام می‌دهند.
معامله گران انحصاری، حرفه ای و معامله گران عمومی اغلب بنام معامله گران یک‌روزه نامیده می‌شوند[۴۳].
۳ : معامله گران طولانی مدت
چنین افرادی پس از معامله، موقعیت معاملاتی خود را پس از روزها، هفته‌ها یا حتی ماه ها نگه می دارند.آن ها به افت و خیز قیمت‌ها در بازار توجه چندانی نداشته و بیشتر به روند دراز مدت بازار و نیروهای بازار توجه می‌کنند.در حقیقت معامله گران عمومی و انحصاری از این دسته محسوب می‌شوند[۴۴].
ب : مسیر سفارش معامله آتی
به عنوان یک سرمایه گذار معامله آتی می بایست از طریق ثبت نام در یک شرکت اقدام نمود.
به قیمت روز بازار سفارش : ۱
رایج ترین نوع سفارش در قراردادهای آتی سفارش فوق است، هنگامی که مشتری درخواست سفارش فوق را وارد سیستم می‌کند منظور او اجرای تعدادی از قراردادهایی است که مایل به خرید یا فروش در ماه تحویل خاص می‌باشد. نیازی
