با توجه به حساسیت فعالیت‌های تجاری و شرایط رقابتی و همچنین هدف سودآوری شرکت‌ها، به نظر می‌رسد انجام پژوهشی که بتواند رابطه بین رقابت در بازار محصول و مدیریت سود را تبیین نماید از اهمیت و ضرورت لازم برخوردار است.

۱-۴- اهداف پژوهش

با توجه به اهمیت موضوع و ضرورت انجام آن اهداف تحقیق حاضر به صورت زیر بیان می‌گردد:

۱ – تعیین رابطه بین شاخص Qتوبین و مدیریت سود شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران.

۲ – تعیین رابطه بین شاخص هرفیندال-هیرشمن و مدیریت سود شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران.

۳ – تعیین رابطه بین شاخص نسبت تمرکز nبنگاه و مدیریت سود شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران.

۱-۵- فرضیه‌های پژوهش

به منظور بررسی تأثیر رقابت در بازار محصول بر مدیریت سود شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران، سه فرضیه طراحی و مورد آزمون قرار می‌گیرد.

۱- بین شاخص Qتوبین و مدیریت سود، رابطه معناداری وجود دارد.

۲- بین شاخص هرفیندال-هیرشمن و مدیریت سود، رابطه معناداری وجود دارد.

۳- بین شاخص نسبت تمرکز nبنگاه و مدیریت سود،رابطه معناداری وجود دارد.

۱-۶- متغیرهای پژوهش

۱-۶-۱- متغیر مستقل

متغیر مستقل به کار برده شده در این بررسی، رقابت در بازار محصول است که به وسیله شاخص Q توبین اندازه‌گیری می‌شود. همچنین، به منظور بررسی بیشتر از دو شاخص هرفیندال-هیرشمن و نسبت تمرکز n بنگاه نیز استفاده می‌شود.

۱-۶-۲- متغیر وابسته

متغیر وابسته در پژوهش حاضر مدیریت سود است. به اعتقاد اسچیپر( ۱۹۸۹) مدیریت سود مداخله­ هدفمند در فرایند گزارشگری مالی برون سازمان شرکت به قصد کسب منافع شخصی است.

۱-۶-۳- متغیرهای کنترلی

اهرم مالی (LEVRAGE): نسبت ارزش دفتری کل بدهی ها به ارزش دفتری کل دارایی ها.

اندازه شرکت (SIZE): عبارت است از لگاریتم طبیعی ارزش بازار سهام شرکت.

۱-۷- روش پژوهش

این پژوهش، پژوهشی کاربردی است. طرح پژوهش آن از نوع شبه تجربی و با بهره گرفتن از رویکرد پس­رویدادی (از طریق اطلاعات گذشته) است. از روش پس رویدادی زمانی استفاده می­ شود که پژوهش­گر پس از وقوع رویدادها به بررسی موضوع می ­پردازد. افزون بر این، امکان دستکاری متغیرهای مستقل وجود ندارد (نمازی، ۱۳۷۹).

داده ­های این پژوهش مبتنی بر ارقام و اطلاعات واقعی بازار سهام و صورت­های مالی شرکت­هاست. در این پژوهش برای جمع‌ آوری داده ها و اطلاعات، از روش کتابخانه‌ای استفاده می‌شود. مبانی نظری پژوهش از کتب و مجلات تخصصی فارسی و لاتین و داده ­های مورد نیاز از طریق مراجعه به صورت‌‌های مالی حسابرسی شده، یادداشت‌های توضیحی، گزارش‌های هفتگی و ماهنامه بورس اوراق بهادار و با بهره گرفتن از نرم‌افزارهای صحرا و تدبیر‌پرداز نسخه ۲ گردآوری می‌شود.

۱-۸- جامعه آماری و محدوده زمانی

جامعه آماری این پژوهش، کلیه شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران، از ابتدای سال ۱۳۸۴ است. شرکت­های مورد بررسی بر اساس معیارهای زیر انتخاب می­شوند:

۱- به لحاظ افزایش قابلیت مقایسه، دوره مالی آن­ها منتهی به پایان اسفند ماه باشد.

۲- طی سال­های ۱۳۸۴الی ۱۳۹۱ تغییر سال مالی و توقف عملیات نداشته باشند.

۳- صورت­های مالی و یادداشت­های همراه شرکت­ها در بازه زمانی مذکور به گونه کامل در سایت بورس اوراق بهادار موجود باشد.

۴- صورت­های مالی و یادداشت­های همراه شرکت اصلی در بازه زمانی مورد بررسی، به گونه‌ای مجزا از صورت­های مالی و یادداشت­های همراه شرکت­های تلفیقی موجود باشد.

۵- ارزش دفتری حقوق صاحبان سهام آن­ها طی بازه زمانی مورد بررسی منفی نباشد.

۶- شرکت انتخابی، جزء شرکت­های سرمایه ­گذاری و بانک­ها نباشد.

۷- شرکت مورد نظر طی دوره پژوهش، فعالیت مستمر داشته و سهام آن مورد معامله قرار گرفته باشد.

دوره زمانی مورد بررسی در این پژوهش، هشت سال (۱۳۸۴ الی ۱۳۹۱) است.

۱-۹- روش گردآوری داده ها

رقابت در بازار محصول متغیر مستقل و مدیریت سود متغیر وابسته می‌باشد. داده ­های این پژوهش مبتنی بر ارقام و اطلاعات واقعی بازار سهام و صورت­های مالی شرکت‌هاست. در این پژوهش برای جمع ­آوری داده ­ها و اطلاعات، از روش کتابخانه ­ای استفاده می‌شود. مبانی نظری پژوهش از کتب و مجلات تخصصی فارسی و لاتین و داده ­های مورد نیاز از طریق مراجعه به صورت­های مالی حسابرسی شده، یادداشت­های توضیحی و با بهره گرفتن از نرم افزارهای ره‌آورد نوین و تدبیرپرداز گردآوری می‌شود.

۱-۱۰- روش‌های آماری مورد استفاده در پژوهش

متغیرهای این پژوهش با نرم­افزار Excel ویرایش ۲۰۱۰ محاسبه و سپس تجزیه و تحلیل و آزمون فرضیه ­های پژوهش، به همراه نتایج آن نیز با توجه به خروجی‌‍‍‌های به دست آمده از نرم­افزارهای Stata نسخه ۹٫۱ و Eviews نسخه ۷، انجام می‌شود.

۱-۱۱- واژه های کلیدی

رقابت در بازار محصول: عبارت است از توان بازار شرکت­ها که همان کنترل یک شرکت بر قیمت یا سطح تولید محصولش است (پاندی، ۲۰۰۴). در تعریف عملیاتی، توان بازار به معنای توان انحصاری، انحصار چند جانبه یا رقابتی یک شرکت است.

شاخص Q توبین: که از تقسیم کل سهام به ارزش بازار به علاوه کل بدهی به ارزش دفتری بر کل دارایی‌ها به ارزش دفتری، حاصل می‌شود (مرادی و پورحسن، ۱۳۸۹).

شاخص هرفیندال-هیرشمن: یک شاخص اقتصادی است که برای سنجش میزان انحصار و رقابت در بازار به کار برده می‌شود (حساس‌یگانه و همکاران، ۱۳۸۷).

شاخص نسبت تمرکز n بنگاه: یکی از شاخص‌های تمرکز است از حاصل‌جمع سهم بازار n بنگاه برتر به دست می‌آید (خداداد کاشی و شهیکی تاش، ۱۳۸۴).

مدیریت سود: مداخله­ هدفمند در فرایند گزارشگری مالی برون سازمان شرکت به قصد کسب منافع شخصی است (اسچیپر، ۱۹۸۹).

۱-۱۲- ساختار پژوهش