ب: تغییرات اجتماعی و جمعیتی : تغییرات ساختاری در نیروی کار هم اجتماعی و هم جمعیتی است . جمعیت آن تعداد افرادی که همه روزه وارد بازار کار می‌شوند روندی افزایشی دارد . بهره وری و مزد حقیقی در کشور های در حال توسعه روند صعودی چندنی ندارد ولی قیمت کالاهای آن ها مجبور است در رقابت تغییرات جمعیتی در جویندگان کارگران شاغل ، مهارت‌های کاری و نیز در عر ضه و تقاضای کالاها تاثیر حتمی دارد . جا‌به‌جایی جمعیت از منطقه ای به منطقه دیگر در بهره وری و مرکز جمعیت اثر می‌گذارند و ساختار اشتغال و تولید را تغییر می‌دهد به علت گسترش امکانات بهداشتی بر طول عمر افراد افزوده می شود و بازنشستگی به تأخیر می افتد به موازات آن فشار اقتصادی افراد مسن را وادار به کار می‌کند تمام این واقعیات روزمره بهره وری اثر می‌گذارد و ارزش‌های اجتماعی و فرهنگی تغییر می‌کند و سنت‌ها به تدریج دگرگون اعتقادی وسنتها در تحولات اجتماعی و اقتصادی و ساختار آن ها اثر می‌گذارد .

۲-۲-۸-۲٫گروه دوم: منابع طبیعی

مهمترین منابع طبیعی نیروی انسانی ، زمین ، سوخت و مواد خام است و توانایی ملتها در ایجاد بسیج مصرف این منابع تاثیر انکار ناپذیری در بهبود بهره وری آنان دارد و لی متاسفانه غالبآ نادیده گرفته می شود در زیر به هریک از منابع طبیعی اختصارا اشاره می گرد :

الف- نیروی انسانی

انسان‌ها با ارزش ترین منابع طبیعی جامعه هستند چندین کشور پیشرفته نظیر ژاپن ، سویس و هلند که فاقد زمین کافی ، مواد سوختنی و مواد معدنی هستند که به خوبی در یافته اند که تنها مهمترین منابع طبیعی توسعه و رشد آنان انسان‌ها و مهارت آموزش.

ب- زمین :

زمین به مدیریت صحیح ˛ احیا و سیاست ملی نیاز دارد و گسترش صنایع و افزایش جمعیت و استفاده بیش از حد از عوامل تخریب زمین می‌باشد.فشار برای افزایش بهره وری کارگر شاغل در زمین و یا هر هکتار زمین به نابودی خاک کمک می‌کند.چنین زمینهایی غالبا” به صورت ظاهری و با مصرف کود شیمیایی بیشتر اما با هزینه صعودی و با قبول آلودگی محیط زیست ˛ کشت می‌شوند.افزایش هزینه نهاده های نیرو طلب ˛ محدودیت زمین‌های موجود و نیاز مبرم به پرورش دام ˛ از جمله مسایل مورد بحث روز جهان است ˛ و مطلبی که کارآفرینان بنگاه های تولید باید بدان توجه نمایند آن است که برای زمین محدودیت خاصی را نه تنها از لحاظ بهره وری و استفاده بهینه در نظر داشته باشند ˛ بلکه نقش روز افزون آن را در بهره وری از یاد نبرند.

ج- سوخت :

انرژی منبع با اهمیت دیگری است که باید بدان توجه خاصی نمود.افزایش بهای نفت در دهه ۷۰ کاهش بهره وری در سطح جهانی به همراه داشت و با وجود سرمایه گذاری های هنگفت ˛ بهره وری افزایش نیافت.تقاضا برای نفت ˛ صرف نظر از جنبه‌های سیاسی آن ˛ تابع قیمت و سوخت جایگزین است.به علاوه عرضه نفت بر ترکیب سرمایه و نیروی کار در اقتصاد کشورها تاثیر دارد و افزایش و کاهش عرضه آن نه تنها بر بهره وری بلکه بر محیط زیست تاثیر دارد.

د- مواد خام :

مواد خام نیز از عوامل اصلی بهره وری در صنایع هستند.بهای مواد خام همانند نفت برای سایر کشورها ˛ همیشه با نوسانات نسبتا” شدیدی همراه است.از آنجا که با ارزشترین و در ‌دسترس‌ترین مواد معدنی عمدتاً” استخراج شده اند ˛ بهره برداری از معادن موجود که از کیفیت چندان مطلوبی برخوردار نیستند و در عمق بیشتری از زمین قرار دارند مستلزم سرمایه گذاری و در اختیار گرفتن نیروی انسانی متخصص است که بر هزینه تولید و در نتیجه کاهش بهره وری شتاب می‌دهد.

۳-۲-۸-۲ .دولت‌ها و زیربناها

سیاست‌ها ˛ راهبردها و برنامه های دولت اثر مهمی بر بهره وری بنگاه ها از طریق زیر می‌گذارند :

• • عملکرد و کارائی دستگاه های دولتی

• • مقررات و کارائی دستگاه های دولتی

• • مقررات دولتی نظیر سیاست‌های کنترل قیمت ˛ مالیات ˛ مزد و حقوق

• • حمل و نقل و ارتباطات

• • انرژی

• • اقدامات مالی و بانکی نظیر نرخ بهره ˛ تعرفه ها ˛ مقررات واردات و صادرات

• • رقابت بنگاه های عمومی و دولتی با سایر بنگاه ها ، کنترل ارزی

• • مقررات محیط زیست

• • اجبار به فعالیت در منطقه خاص

• اعطای کمک مالی و سوبسید و یا قطع آن.

بسیاری از تغییرات ساختاری که بر بهره وری تاثیر می‌گذارد ناشی از وضع قوانین ˛ مقررات و عملکرد نهادهای دولتی است.به علاوه بهره وری دولت ˛ فوق العاده مهم است ˛ زیرا موجب می شود دولت بتواند با همان هزینه ˛ خدمات بهتری را ارئه دهد و زمینه بهره وری بنگاه ها و سازمان ها را بهتر فراهم کند.نقش دولت در توسعه اجتماعی ˛ اقتصادی و فرهنگی و آثار تصمیمات آن بر کل اقتصاد و کارائی و بهره وری بنگاه ها و مدیریت آنان راهگشا و تسهیل کننده فعالیت‌های تولیدی بنگاه ها و با اتخاذ سیاست‌های لازم و ضروری در بلند مدت ˛ مشوق اصلی و یاری دهنده آنان باشد.( پیمان ˛ ۱۳۴۷ ˛ ۸۱-۷۱ )

۹-۲٫عوامل ساختاری سازمان و بهره وری